Του Ευάγγελου Γριβάκου, Αντιστρατήγου ε.α. - Νομικού
Σχεδιάγραμμα του πεδίου της Μάχης των Θερμοπυλών
Η Μάχη των Θερμοπυλών, ( 8 Αύγ. ή 8-10 Σεπτ. 480 π.Χ.), διεξήχθη από τους Έλληνες εναντίον των Περσών, σχεδόν παράλληλα με την ναυμαχία του Αρτεμισίου, κατά την δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα. Υπήρξε αποφασιστικής σημασίας διότι μαζί με τους αγώνες στον Μαραθώνα, την Σαλαμίνα, τις Πλαταιές, την Μυκάλη, διέσωσαν τον ελληνικό πολιτισμό και ανέκοψαν την περσική εξάπλωση στην Ευρώπη.
Το 480 π.Χ., ο βασιλεύς των Περσών Ξέρξης Α΄, με σκοπό την κατάκτηση της Ελλάδος, διαπεραίωσε τον πολυάριθμο στρατό του στην Θράκη και μέσω Μακεδονίας κατέληξε στην Τραχίνια της Μηλίδας, κοιλάδας του Σπερχειού ποταμού.
Οι αρχηγοί των Ελλήνων συνήλθαν στον Ισθμό της Κορίνθου και αποφάσισαν να καταλάβουν τα Στενά των Πυλών (που σήμερα ονομάζονται «Θερμοπύλες»), μια στενότατη λωρίδα ξηράς μεταξύ των καταπτώσεων του Καλλίδρομου όρους και του Μαλιακού κόλπου, που οδηγούσε από την χώρα των Μαλιέων στην χώρα των Οπούντιων Λοκρών ( αμφότερες ελληνικές φυλές, σήμερα στον νομό Φθιώτιδος). Περί τα μέσα Αυγούστου, ο Ξέρξης προώθησε τα τμήματά του σε απόσταση χιλιομέτρου από την «Δυτική Πύλη», το στενότερο σημείο των Στενών επί των οποίων είχαν εγκατασταθεί αμυντικά οι συνασπισμένες ελληνικές δυνάμεις (300 Σπαρτιάτες με τους είλωτες-πελταστές, 700 Θεσπιείς, 400 Κορίνθιοι, άλλοι τόσοι Θηβαίοι, 1.000 Φωκείς κλπ), με αρχηγό όλων τον βασιλέα της Σπάρτης Λεωνίδα Α΄ τον Λακεδαιμόνιο, γιο του βασιλέα Αναξανδρίδα Β΄, της δυναστείας των Αιγιάδων. Σύνολο 5.200 άντρες κατά τον Ηρόδοτο, ή 7.400 κατά τον Διόδωρο. Σε αυτούς προστέθηκαν και πολεμιστές από τις τοπικές φυλές των Μαλιέων και των Οπούντιων Λοκρών, κατόπιν πρωτοβουλιών του Λεωνίδα. Την στενωπό κατέλαβαν οι Σπαρτιάτες και οι υπόλοιποι τις γύρο περιοχές. Οι κήρυκες που στάλθηκαν στον Λεωνίδα για παράδοση των όπλων έλαβαν το περιλάλητο «Μολών Λαβέ» (Αν τολμάς, έλα να τα πάρεις). Η επίθεση άρχισε μετά 4ήμερο. Οι Πέρσες επί 2 συνεχείς ημέρες επιτίθεντο με αλλεπάλληλα, κατά έθνη, κύματα, χωρίς να καταφέρουν να εκβιάσουν τα Στενά, λόγω αδυναμίας ελιγμών εντός αυτών και σθεναρής άμυνας των Ελλήνων που διέθεταν οπλισμό ανώτερης ποιότητας από τους Πέρσες. Τότε παρουσιάσθηκε στον Ξέρξη ο «από μηχανής προδότης» Μαλιεύς Εφιάλτης, γιος του Ευρύδημου, γνώστης της περιοχής, και προσφέρθηκε να οδηγήσει τα περσικά στρατεύματα μέσα από τις δύσβατες χαράδρες του Ασωπού ποτ. προς τα υψώματα της Ανοπαίας (το σημερινό Καλλίδρομο), παρακάμπτοντας, την κύρια στενωπό των Πυλών και την διάταξη των αμυνομένων . Ο Ξέρξης αποδέχτηκε την πρόταση και την ίδια νύκτα, ισχυρό απόσπασμα εκ 10.000 ανδρών του Σώματος των «Αθανάτων» υπό τον Υδάρνη ξεκίνησε για την επιχείρηση. Τα ξημερώματα έφτασε στα υψώματα του Καλλίδρομου, έτρεψε σε φυγή τους Φωκείς που φύλαγαν τα ορεινά περάσματα και ανεμπόδιστα κινήθηκε νότια προς το στενότερο σημείο (Ανατολική Πύλη} του περάσματος, (βλ. σχεδιάγραμμα), με σκοπό να προσβάλλει τα πλευρά και τα νώτα της ελληνικής παράταξης. Ο Λεωνίδας, αντιλαμβανόμενος την κυκλωτική κίνηση των Περσών, διώχνει τους υπόλοιπους Έλληνες πλην Σπαρτιατών, ενώ οι Θεσπιείς υπό τον Δημόφιλο, γιο του Διαδρόμου, παραμένουν με την θέλησή τους, σε αντίθεση με τους Θηβαίους, υπό τον Λεοντιάδη, γιο του Ευρύμαχου, που δεικνύουν έντονες τάσεις αυτομολίας. Τις πρωινές ώρες εκείνης της ημέρας (τρίτης των συγκρούσεων) οι Πέρσες επαναλαμβάνουν τις λυσσώδεις κατά μέτωπο επιθέσεις τους. Ο Λεωνίδας προωθείται σε ξέφωτο περί την σημερινή θέση των Λουτρών , όπου και σκοτώνεται πολεμώντας λεονταρίσια. Οι Σπαρτιάτες μετά από σκληρό αγώνα, κατορθώνουν να ανακτήσουν το νεκρό σώμα του βασιλέως τους. Εν τω μεταξύ εισέρχεται στον αγώνα ο Υδάρνης με τους Αθανάτους. Οι εναπομείναντες πολεμιστές, αντιλαμβανόμενοι ότι έχουν περικυκλωθεί από παντού, οπισθοχωρούν στο στενότερο σημείο - πλην Θηβαίων που αυτομολούν - προσπαθούν να οχυρωθούν πίσω από το εγκαταλειμμένο τείχος των Φωκέων προς τον χαμηλό Λόφο Κολωνού, διεξάγουν ολόπλευρη άμυνα αλλά καταδιώκονται από τους Πέρσες και σκοτώνονται όλοι από τα βέλη τους.
Λίγο μετά την μάχη οι Έλληνες έστησαν στον τόπο της θυσίας πέτρινο λέοντα, ως έντεχνη υπόμνηση του ονόματος του Σπαρτιάτη βασιλιά όπου υπήρχε η επιγραφή του Σιμωνίδη ««Ώ ξειν, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ΄ρήμασι πειθόμενοι». Σήμερα, η ίδια επιγραφή βρίσκεται σε στήλη στην κορυφή του Λόφου του Κολωνού , απέναντι από το άγαλμα του Λεωνίδα, φιλοτεχνημένη από τον γλύπτη Βάσο Φαληρέα.
Ο αγώνας τους απετέλεσε λαμπρό παράδειγμα υψηλού φρονήματος εθελοθυσίας, υπακοής στους νόμους της Πατρίδας, στρατιωτικής αγωγής και σιδηράς πειθαρχίας στο πεδίο της τιμής,
Με το πέρασμα των αιώνων, το πεδίο μάχης των Θερμοπυλών έχει αναδειχθεί ως ένα από τα πλέον ιερά και θυσιαστικά σύμβολα της ανθρώπινης ελευθερίας. Τα βουνά, τα μονοπάτια, τα τείχη που κτίστηκαν για την αντιμετώπιση του εχθρού, αποτελούν πολύτιμο υλικό της ελληνικής ίσως και της παγκόσμιας ιστορίας. Όμως, φευ, η επιλήσμων επίσημη Ελληνική Πολιτεία, αυτόν τον ανεκτίμητης αξίας τόπο, τον έχει απαξιωτικά παραμελήσει . Ένα μεγάλο μέρος του είναι αδιαπέραστο από την βλάστηση. Ακόμη και η Ανοπαία Ατραπός που ακολούθησε ο Εφιάλτης παραμένει δυσδιάκριτη. Ευτυχώς, ο Σύλλογος Δρομέων Φθιώτιδος «Τραχίνα», αποσκοπώντας στο να κρατήσει «ζωντανή» την μνήμη της Ανοπαίας, , διοργανώνει ετησίως, σε συνεργασία με άλλους φορείς, ορεινό αγώνα δρόμου στο Καλλίδρομο, μήκους 15,2 χλμ με την ονομασία «Ανοπαία- Ατραπός». Η διαδρομή , της οποίας το μεγαλύτερο μέρος θεωρείται ότι αποτελεί κομμάτι της διαδρομής που ακολούθησε ο Εφιάλτης («Μονοπάτι του Εφιάλτη»), ξεκινά από την Μονή Δαμάστας (υψομ. 630μ), ανεβαίνει σε υψόμετρο 1060μ. και κατηφορίζει μέχρι τον τερματισμό της, στο Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης Θερμοπυλών (ΚΙΕΘ).
Το μήκος του κυρίως πεδίου μάχης που υπερασπίστηκαν οι Σπαρτίάτες κατά μήκος της στενωπού υπολογίζεται σε 1.200 μέτρα και το πλάτος του το πολύ μέχρι 50 μέτρα, αν και σε ορισμένα σημεία του δεν υπερέβαινε το πλάτος μιας άμαξας (βλ. σχεδιάγραμμα). Με τα σημερινά δεδομένα, το πεδίο διέρχεται έμπροσθεν του ανδριάντα του Λεωνίδα κατά μήκος της παλαιάς εθνικής οδού. Ωστόσο, το σημερινό θέαμα του πεδίου είναι αποκαρδιωτικό. Το έδαφος, έχει σήμερα μετατραπεί σε χώρο ανεξέλεγκτου κάμπιγκ. Εκατοντάδες τροχόσπιτα με άτομα από όλη την Ευρώπη καταφθάνουν όχι για να αποτίσουν φόρο τιμής αλλά να περάσουν τις διακοπές τους ή να θεραπευτούν από τα γνωστά ιαματικά νερά, με τα οποία οι Σπαρτιάτες θεράπευαν τις πληγές τους από την μάχη . Παλαιότερα, πλησίον των πηγών, λειτουργούσε θεραπευτικό κέντρο το οποίο, όταν έπαυσε να λειτουργεί, οι εγκαταστάσεις του εγκαταλείφθηκαν. Το 2016, το Υπουργείο Μετανάστευσης, σε αυτές τις εξαθλιωμένες εγκαταστάσεις δημιούργησε ένα «ξέφραγο» προσφυγικό καταυλισμό με αλλοδαπούς από τρίτες χώρες που λειτούργησε επί 7,5 έτη. Σε αυτό το χρονικό διάστημα οι χιλιάδες των προσφύγων που διαβίωναν χωρίς τις στοιχειώδεις συνθήκες υγιεινής, μόλυναν, συνεχώς και με διάφορους τρόπους το σεπτό περιβάλλον. Το κακό, όμως, δεν εξαντλείτο μέχρι εκεί. Έντονες φήμες κυκλοφορούσαν πως όταν έπεφτε η νύκτα, κάποιοι (υπ)άνθρωποι έφθαναν στον χώρο με τα αυτοκίνητά τους επιδιώκοντας να κορέσουν τις διεστραμμένες σεξουαλικές τους ορέξεις πάνω στα άγουρα κορμιά των ανήλικων προσφυγόπουλων, που εκδίδονταν για μερικά χρήματα. Σωστό κολαστήριο. Δεν μπορεί να το χωρέσει ανθρώπινος νους ότι πάνω σε αυτό το χώμα που σκεπάζει τα «κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά» και εσαεί «αχνίζει» από το τίμιο αίμα τους ,είναι δυνατόν να γίνονταν τέτοιες πράξεις βδελυρές και ανόσιες. Έκδηλη ήταν όλα αυτά τα χρόνια η ανοχή της Πολιτείας, η οποία, ευτυχώς, τώρα, φαίνεται να αφυπνίζεται. Η υπουργός Πολιτισμού, στο συνέδριο «Thermopylae Forum 2023», ανήγγειλε την εκτέλεση έργου «αξιοποίησης, ανάπτυξης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου των Θερμοπυλών» , προϋπολογισμού ύψους 2.300.000 Ευρώ, χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Ανάκαμψης. Το έργο συνίσταται στη στερέωση και αποκατάσταση του τείχους των Φωκέων, κτίσμα του 6ου π.Χ. αιώνα που σήμερα είναι δυσδιάκριτο και σε ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου των Θερμοπυλών μέσω ενός πλέγματος διαδρομών, μονοπατιών περιπάτου και χώρων θέασης. Κατά πληροφορίες του δήμου Λαμιέων το έργο έχει ήδη ξεκινήσει και ευχή όλων είναι να αποπερατωθεί στον προβλεπόμενο χρόνο, ώστε να αναδυθεί ανάγλυφο το πεδίο της μάχης των Θερμοπυλών και να διδάσκει τους επισκέπτες του για τον ιερό αγώνα που διεξήγαγαν σε αυτόν τον τόπο οι πρόγονοί μας προασπιζόμενοι την Ελευθερία τους
