Η Γενοκτονία Ελλήνων του Πόντου πραγματοποιήθηκε από το 1914 έως το 1923. Χρονολογικά το διάστημα αυτό μπορεί να διαιρεθεί σε δυο περιόδους. Κατά την πρώτη περίοδο οι διώξεις κατά των Ελλήνων πραγματοποιούνταν από άτακτες ένοπλες ομάδες. Οι θηριωδίες που έχουν διαπράξει αυτά φτάσανε σε τέτοιο βαθμό που οι Άγγλοι και Γάλλοι για να τις σταματήσουν έστειλαν από την Κωνσταντινούπολη στον Πόντο τουρκικό τακτικό στρατό.
Στις 19 Μαΐου του 1919 ο τουρκικός στρατός υπό την διοίκηση του Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα. Η μέρα αυτή είναι η αρχή της δεύτερης περιόδου Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, καθώς αντί να σταματήσουν την σφαγή του πληθυσμού από τις άτακτες ένοπλες ομάδες ο Κεμάλ τους προσεταίρισε και άρχισε συστηματική εξόντωση των χριστιανών πληθυσμών της Μικράς Ασίας – των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων.
Η σφαγή συνεχίστηκε έως το 1923 – συνολικός αριθμός θυμάτων Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου ανήλθε σε 353.000. Αυτοί που κατάφεραν να σωθούν διαφύγαν στην Ελλάδα και στην Ρωσία.
Παράλληλα με την Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου έλαβε χώρα άλλο σημαντικό γεγονός – η Μικρασιατική Καταστροφή που έγινε η απαρχή του εθνικού διχασμού ο οποίος επηρέασε όλες τις πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής της Ελλάδας.
Οι πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν μετά τη Μικρασιατική καταστροφή δεν ευνόησαν στην προβολή του ζητήματος της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Το 1936 εγκαθιδρύεται η δικτατορία του Μεταξά. Τον Οκτώβριο του 1940 η Ιταλία κηρύσσει πόλεμος κατά της Ελλάδας. Το 1945 όταν όλοι η υφήλιος εόρταζε την λήξη του ΒΠΠ η Ελλάδα άρχισε να βυθιζόταν στον εμφύλιο πόλεμο που διήρκησε έως το 1949. Το 1964 η δημοκρατία καταλύεται από τη Χούντα. Μόλις το 1974 η Ελλάδα άρχισε να επιστρέφει στην πολιτική και κοινωνική κανονικότητα βασισμένη στις αρχές της δημοκρατίας, ελευθερίας και δικαίου.
Είναι φανερό πως έως το 1974 λόγω των προαναφερθέντων γεγονότων το ζήτημα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου δεν μπορούσε να τεθεί στην Ελλάδα.
Δεν είναι τυχαίο που το θέμα της γενοκτονίας αναδείχθηκε στο εξωτερικό από τον καθηγητή του Πανεπιστήμιου της Βιέννης τον Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, ο οποίος το 1962 δημοσίευσε μελέτη «Οι διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου (1908-1918)».
Στις αρχές της δεκαετίας του 70’ με το θέμα της Γενοκτονίας άρχισε να ασχολείται ο Κώστας Φωτιάδης, το διδακτορικό του πραγματευόταν το θέμα του εξισλαμισμού των κρυπτοχριστιανών του Πόντου. Κατά της έρευνες στα αρχεία ο Φωτιάδης ανακαλύπτει έγγραφα που μαρτυρούσαν τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους Τούρκους κατά των Ελλήνων του Πόντου.
Κατά την επιστροφή του Φωτιάδη στην Ελλάδα αυτός γνωρίζεται με τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη ο οποίος ήταν σύμβουλος του Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου. Χάρη στον Χαραλαμπίδη το ζήτημα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου προβλήθηκε στο πολιτικό πεδίο της Ελλάδας.
Το 1988 στο Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού ο Φωτιάδης παρουσίασε έγγραφα που μαρτυρούσαν για την Γενοκτονία ενώ ο Χαραλαμπίδης πρότεινε να ανακηρυχθεί η 19 Μαΐου ως ημέρα μνήμης Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Μετά απ’ αυτό η Βουλή των Ελλήνων ομόφωνα αποφασίζει να αναθέσει στον Φωτιάδη να συλλέξει τα έγγραφα και να ετοιμάσει τα αποδεικτικά στοιχεία για την Γενοκτονία των Ποντίων. Η έρευνα αυτή διήρκησε για 8 χρόνια. Ερευνήθηκαν τα αρχεία υπουργείων εξωτερικών ευρωπαϊκών χωρών πρωταγωνιστών του Α’ΠΠ.
Στις 24 Φεβρουαρίου 1994 η Βουλή των Ελλήνων με βάσει τα αποδεικτικά στοιχεία ψήφισε τον νόμο 2193/1994 – ΦΕΚ 32/Α/11-3-1994 σύμφωνα με το οποίο η 19 Μαΐου καθιερώθηκε ως ημέρα μνήμης Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.
Στη συνέχεια η δεκατετράτομη μελέτη δόθηκε στην Βουλή για την παρ’ ετέρου έκδοσή της. Αλλά σε εκείνη τη χρονική στιγμή άλλαξε πολιτικό ρεύμα η κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη για χάρη της εξωτερικής πολιτικής δεν προχώρησε στην έκδοση. Τελικά η πολύτομη μελέτη εκδόθηκε από προσωπικούς πόρους του Φωτιάδη και τις δωρεές. Μετά από 10 χρόνια ο Φωτιάδης κατάφερε να εκδώσει την μελέτη στην αγγλική και στην γερμανική γλώσσες. Αργότερα η μελέτη εκδόθηκε στην ρωσική γλώσσα με χορηγία του Ιβάν Σαββίδη. Το 2019 η μελέτη εκδόθηκε και στην τουρκική γλώσσα.
Ενώ στο ερευνητικό κομμάτι έγινε πολύ αξιόλογη προσπάθεια, στην οργάνωση υπήρξε παραμελισμός. Απ’ όπου και προκύπτει το πρόβλημα της αναγνώρισης Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου από τα άλλα κράτη.
Πέρασαν 31 χρόνια από την καθιέρωση της ημέρας μνήμης της Γενοκτονίας. Μέσα σε αυτό το διάστημα η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου αναγνωρίστηκε από 7 κράτη – Ελλάδα, Κύπρος, Σουηδία, Αρμενία, Βατικανό, Αυστρία και Κάτω Χώρες.
Παράλληλα τη Γενοκτονία των Αρμενίων έχουν αναγνωρίσει 30 κράτη, από τα οποία τα 18 είναι ευρωπαϊκά. Από αυτά τα 18 κράτη τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου έχουν αναγνωρίσει τα 6. Συνεπώς, μόνο στην Ευρώπη υπάρχουν 12 κράτη, τα οποία είναι δυνητικά πρόθυμα να αναγνωρίσουν τη Γενοκτονία, μεταξύ αυτών το Βέλγιο, η Βουλγαρία, το Βατικανό, η Γερμανία, η Ιταλία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Σλοβακία, η Γαλλία, η Τσεχία και η Ελβετία.
Το γεγονός αυτό υποδεικνύει την ύπαρξη του προβλήματος της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Το πρόβλημα αυτό έχει δύο πλευρές. Η πρώτη και η άμεσα εμφανής σχετίζεται με το γεγονός ότι το ζήτημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας δεν αποτελούσε προτεραιότητα για τις ελληνικές κυβερνήσεις, κυρίως λόγω της λανθασμένης εξωτερικής πολιτικής κατευνασμού απέναντι της Τουρκίας, η οποία οδήγησε τελικά σε κρίσιμες καταστάσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στον Έβρο, στα νησιά του Αιγαίου, στην ελληνική ΑΟΖ και στον εναέριο χώρο. Η δεύτερη πλευρά έχει να κάνει με το ποντιακό κίνημα τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό η δράση του οποίου περιορίζεται σε εκδηλώσεις την Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας στις 19 Μαΐου.
Αν και το ζήτημα της Γενοκτονίας τέθηκε το 1988 στο Παγκόσμιο ποντιακό συνέδριο. Στα 37 χρόνια που πέρασαν οι ποντιακές οργανώσεις δεν έκαναν το πιο σημαντικό, και συγκεκριμένα δεν θέσπισαν θεσμό, ο οποίος θα είχε ασχοληθεί συστηματικά και επαγγελματικά με τα ζητήματα της διατήρησης της Μνήμης των Ελλήνων του Πόντου και της προώθησης του θέματος της Γενοκτονίας στους ακαδημαϊκούς και πολιτικούς κύκλους έξω από την Ελλάδα με στόχο την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου από τα άλλα κράτη.
Εάν σήμερα κάποιος ερευνητής ή οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος θα ενδιαφερθεί για το ζήτημα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει ούτε επίσημη ιστοσελίδα αφιερωμένη στη Γενοκτονία, κάτι που είναι λογικό, καθώς δεν υπάρχει επίσημος φορέας.
Εδώ πρέπει να αναφερθούμε στο παράδειγμα του Ισραήλ και της Αρμενίας, οι λαοί των οποίων έζησαν ανάλογες τραγωδίες. Από το 1946 στο Ισραήλ λειτουργεί το Παγκόσμιο Κέντρο Μνήμης Ολοκαυτώματος Yad Vashem. Στην Αρμενία από το 1995 λειτουργεί το Μουσείο-Ινστιτούτο Γενοκτονίας των Αρμενίων Tsitsernakaberd. Οι οργανώσεις αυτές διαθέτουν ερευνητικά ινστιτούτα, βιβλιοθήκες και αρχεία. Κάθε χρόνο διοργανώνουν σε διάφορες χώρες του κόσμου εκθέσεις, διαλέξεις και συνέδρια. Εκδίδουν βιβλία σε διάφορες γλώσσες. Διαθέτουν μεγαλεπήβολα συγκροτήματα μουσείων-πάρκων μνήμης, τα οποία προσελκύουν μεγάλο αριθμό τουριστών, γεγονός που συμβάλει σημαντικά στην προβολή του ζητήματος της γενοκτονίας στη συνείδηση άλλων λαών. Πέραν αυτού τα συγκροτήματα αυτά προβάλλονται ως τα σημαντικότερα αξιοθέατα στους τουριστικούς οδηγούς, προσελκύοντας κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες οι οποίο τα επισκέπτονται και μαθαίνουν για την τραγωδία αυτών των λαών.
Ακόμη και οι Ασσύριοι, λαός που δεν έχει τη δική του κρατική υπόσταση, το 2004 δημιούργησαν το Ερευνητικό Κέντρο Γενοκτονίας των Ασσυρίων Sayfo.
Σήμερα στην Ελλάδα δεν υπάρχει τίποτα από τα προαναφερόμενα. Τόσο η πολιτεία όσο και το ποντιακό κίνημα περιορίζονται σε δηλώσεις και εκδηλώσεις στις 19 Μαΐου, την επόμενη μέρα η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ξεχνιέται και αφορά μόνο λίγους που αγωνίζονται για την διαφύλαξη της μνήμης ενός σημαντικού κομματιού του Ελληνισμού.
Κάθε χρόνο στις εκδηλώσεις μνήμης 19 Μαΐου προφέρουμε – «Δεν ξεχνώ», ωστόσο πρέπει να τίθεται και το ερώτημα – «Τι πρέπει να κάνω;». Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι η ίδρυση θεσμού για την Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ο οποίος θα είναι ο κατεξοχήν αρμόδιος για την προβολή του θέματος της Γενοκτονίας των Ελλήνων.
