Του Θανάση Αργυράκη *
Εδώ και μήνες οι σχέσεις Ρωσίας – Αζερμπαϊτζάν πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο. Η έκρηξη ενός πρωτοφανούς αντιρωσικού κλίματος στο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ως όλα δείχνουν υποκινείται και υποθάλπεται απευθείας από το προεδρικό μέγαρο στο Μπακού, αφενός έχει προκαλέσει … πολικές θερμοκρασίες στις σχέσεις Μόσχας – Μπακού, αφετέρου η Ρωσία έχει επιδοθεί σε μαζικά «αντίποινα» σε βάρος των Αζέρων.
Κάτι που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση, δεδομένου ότι οι δύο λαοί ανέκαθεν διατηρούσαν πολύ στενούς δεσμούς, η αζερική Διασπορά στη Ρωσία είναι τεράστια και διαθέτει μεγάλο πλούτο, ενώ οι σχέσεις των δύο προέδρων, Πούτιν και Αλίεφ,
διαχρονικά έδειχναν να κινούνται με θετικό πρόσημο. Εξαιτίας, μάλιστα, της ήττας της Αρμενίας από το Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, Αρμένιοι κατηγόρησαν τη Ρωσία ακόμα για «ξεπούλημα» της ιστορικής τους σχέσεις για χάρη του Αζερμπαϊτζάν. Τώρα, ο Πούτιν αποφεύγει να χαιρετίσει τον Αλίεφ, όποτε συμπίπτουν σε διεθνείς Συνόδους. Ουδέποτε στο παρελθόν οι σχέσεις των δύο χωρών είχαν φτάσει σε τόσο χαμηλό επίπεδο, αν και δεν είναι λίγοι εκείνοι οι αναλυτές που θεωρούν ότι, αργά ή γρήγορα, θα τα ξαναβρούν.
Σκληρή ρητορική
Ωστόσο, οι υψηλοί τόνοι του Αζέρου προέδρου, Ιλχάμ Αλίεφ, κατά της Μόσχας δημιουργούν και νέα βαριά σύννεφα. Ο ίδιος, μάλιστα, έκανε λόγο ακόμα και για «σοβιετική κατοχή» του Αζερμπαϊτζάν, καθώς και για «ρωσική εισβολή».
Επισήμως, η Μόσχα αποφεύγει να ακολουθήσει τους ίδιους λεκτικούς τόνους. Οπως χαρακτηριστικά γράφουν Ρώσοι δημοσιογράφοι «η Μόσχα δημοσίως θα του χαμογελά ευγενικά, αλλά στην πράξη η απάντηση στις «υστερίες» του Μπακού θα είναι πολύ πιο διαφορετική από ό,τι νομίζει ο Αλίεφ».
Αναφερόμενοι επίσης στο οικογενειακό παρελθόν του Αλίεφ σχολιάζουν ότι «με βάση το σκεπτικό του Αζέρου προέδρου, ο ίδιος είναι «γιος κατακτητή», αφού ο πατέρας του, ως πρωτοκλασάτος παράγων της σοβιετικής κομματικής ιεραρχίας (σ.σ. ήταν γενικός γραμματέας του ΚΚΣΕ στο Αζερμπαϊτζάν επί πάμπολλα χρόνια), ήταν «κατακτητής» του Αζερμπαϊτζάν».
Ο γιος Αλίεφ και η πανίσχυρη σύζυγός του (θεωρείται η «άτυπη πρόεδρος» της χώρας) έχουν γεμίσει όλο Αζερμπαϊτζάν με πορτραίτα του πατρός Αλίεφ, στο πλαίσιο μιας πρωτοφανούς εκστρατείας προσωπολατρείας ανατολίτικου τύπου.
Αλαζονεία Αλίεφ;
Προφανώς, ο Αλιέφ με ενισχυμένη την «αυτοπεποίθησή» του λόγω της νίκης επί της Αρμενίας, της μεγάλης τουρκικής υποστήριξής του, των καλών σχέσεών του με το Ισραήλ, των ιδιαίτερα στενών ενεργειακών δεσμών της χώρας με την ΕΕ, και την προσωπική σχέση του με την επικεφαλής της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, θεωρεί ότι μπορεί να οξύνει τη ρητορική κατά της Μόσχας. Πόσο μάλλον, που η Ρωσία έχει ρίξει όλο το βάρος της στο ουκρανικό μέτωπο και είναι δύσκολο να ανοίξει ένα ακόμα μέτωπο.
Από την πρόσφατη συνάντηση Μητσοτάκη – Αλίεφ, στο περιθώριο της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ, στη Νέα ΥόρκηΤο ύφος του Αλίεφ και οι παλικαρισμοί του, βέβαια, δεν είναι κάτι καινούργιο. Αντίστοιχα, με τις πλάτες της Τουρκίας, εμφανιζόταν καταγγελτικός έναντι της Ελλάδας και υπέρ των κατεχομένων στην Κύπρο, ενώ είχε φτάσει προ ετών στο σημείο να υπερβεί τα διπλωματικά εσκαμμένα και να προσβάλλει τον Ελληνα πρέσβη όταν του έδιδε τα διαπιστευτήριά του. Δυστυχώς, ο πρέσβης δεν του απάντησε με τον … δέοντα τρόπο και έκανε μούγκα. Παρά ταύτα, στις 23 – 9 – 2025, στο περιθώριο της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ, ο Κυριάκος Μητσοτάκης συναντήθηκε με τον Αλίεφ και συζητούσε για την ενεργειακή συνεργασία Αθήνας – Μπακού.
«Περίεργα» γεγονότα
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, συνέβησαν και εξακολουθούν να εκτυλίσσονται γεγονότα, που εκ πρώτης μοιάζουν ανεξήγητα, αλλά πίσω υπάρχει πολύ ζουμί.
Επισήμως, η Μόσχα ως «απάντηση» στο Μπακού, περιορίζεται σε συστηματικές συλλήψεις παραγόντων της αζερικής Διασποράς στη Ρωσία και σε απελάσεις, ενώ ασκούνται ισχυρές πιέσεις σε πρόσωπα που υποστηρίζουν το Αζερμπαϊτζάν. Διώξεις μεγάλης έκτασης έχουν εκδηλωθεί και προς το αζερικό οργανωμένο έγκλημα που δρα εντός της Ρωσίας.
Ωστόσο, κάποια περιστατικά προκαλούν εντύπωση. Σχεδόν καθ’ όλον τον Αύγουστο Ρωσία και Ουκρανία αντάλλασσαν πλήγματα σε ενεργειακές εγκαταστάσεις, η μια εναντίον της άλλης. Ουδέν περίεργο, αφού αυτά συνέβησαν πολλές φορές μέσα στον σχεδόν τετραετή πόλεμο. Το ενδιαφέρον είναι ότι η Ρωσία εστίασε αυτή τη φορά πολλά από τα πλήγματά της στην Ουκρανία σε διϋλιστήρια και δεξαμενές καυσίμων εταιρειών αζερικών σηυμφερόντων.
Κατά τις εκτιμήσεις Ρώσων δημοσιογράφων, «τα πλήγματα στις εγκαταστάσεις της SOCAR, στην Ουκρανία, έδειξαν ότι η Μόσχα περνάει σε πιο σκληρές μεθόδους πίεσης προς το Μπάκού», σχολιάζουν Ρώσοι δημοσιογράφοι. «Οι βομβαρδισμοί περιουσιακών στοιχείων της SOCAR στην Ουκρανία και οι συλλήψεις Αζέρων στη Ρωσία, αποτελούν μέρος μιας ενορχηστρωμένης απάντησης της Μόσχας στο Μπακού». Και όταν αναφέρονται στην SOCAR, όλα δείχνουν απευθείας στο προεδρικό μέγαρο, στο Μπακού.
Μηνύματα μέσω … βομβών
Ενδεικτικά, στις 18η Αυγούστου η Ρωσία έπληξε και πάλι δεξαμενές καυσίμων στην Οδησσό, της εταιρείας Svitanok Oil Trade που ανήκει στη SOCAR Energy Ukraine. Η συνολική αξία των περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας στη χώρα εκτιμάται σε άνω των 85 εκατ. Δολαρίων. Ως σημαντικότερο από τα πλήγματα στις ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας, τον Αύγουστο, θεωρείται η καταστροφή του σταθμού διανομής αερίου, στην Ορλόβκα (6 Αυγούστου). Μέσω αυτού διοχετευόταν αζέρικο αέριο στην Ουκρανία. Από εκείνη την ημέρα, δεν ξαναεμφανίστηκαν αζέρικα δεξαμενόπλοια, τα οποία επί σχεδόν τέσσερα χρόνια έπλεαν ανεμπόδιστα προς τη Ρουμανία, εφοδιάζοντας την Ουκρανία με καύσιμα. Στις 20 Αυγούστου, επίσης, εκτός των άλλων, κτυπήθηκε και βυθίστηκε το τουρκικό τάνκερ, Excellion, που είχε φτάσει από τη Ρουμανία στην Ουκρανία με φορτίο βαρέος πετρελαίου.
Εν μέσω αυτής της κατάστασης, στις 24 Αυγούστου το Κίεβο κάλεσε το Αζερμπαϊτζάν να δώσει απάντηση στη Ρωσία για τα πλήγματα της Ρωσίας κατά των εγκαταστάσεων της SOCAR. Προηγουμένως, βέβαια, και η Ουκρανία, από την αρχή Αυγούστου, μεταξύ άλλων είχε πλήξει τουλάχιστον τέσσερις φορές με drones εγκαταστάσεις του αγωγού «Druzhba», μέσω του οποίου ρωσικό πετρέλαιο μεταφέρεται στην Ουγγαρία και τη Σλοβακία, κ.λ.π..
Απειλές για ρωσικό εμπάργκο
Αναμφισβήτητα, η χειροτέρευση των ρωσο-αζερικών σχέσεων δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Μέσω ρωσικών ΜΜε εδώ και καιρό είχαν εκφραστεί οι ανησυχίες της Μόσχας με αφορμή τον αυξημένο ρόλο της Τουρκίας στον Καύκασο.
Είχε επίσης προηγηθεί η – «κατά λάθος», ως όλα δείχνουν – κατάρριψη ενός αζερικού επιβατικού αεροσκάφους, εν μέσω συναγερμού για ουκρανική επίθεση με drones στη Νότια Ρωσία. Προηγουμένως, το Αρμενικό επίσης επιβάρυνε το κλίμα. Οπως προβληματισμό προκαλούσαν και οι εντάσεις στις σχέσεις Αζερμπαϊτζάν με το Ιράν, λόγω της καλής σχέσης Μπακού – Τελ Αβίβ. Και βέβαια το γεγονός ότι το Μπακού τροφοδοτεί την Ουκρανία με καύσιμα. Παρά ταύτα, οι δύο πλευρές τα έβρισκαν. Τώρα, η κατάσταση έχει χειροτερεύσει, αν και εκτιμάται ότι αργά ή γρήγορα θα τα ξαναβρούν. Αλλά με ποιους όρους;
Συνέβησαν, όμως, και άλλα σχετικά πρόσφατα γεγονότα που επιβάρυναν την ατμόσφαιρα. Οπως για παράδειγμα μια ουκρανική επίθεση με drones στην Κασπία Θάλασσα (!), με στόχο ρωσικό εμπορικό πλοίο και λιμάνι. Τα drones πέταξαν μέσα από τον αζερικό εναέριο χώρο. Δεν έχει διευκρινιστεί εάν αυτό έγινε με τη συναίνεση των Αζέρων ή όχι.
Τώρα, σύμφωνα τουλάχιστον με δημοσιεύματα σε ρωσικά ΜΜΕ, η Μόσχα απειλεί – εμμέσως πλην σαφώς- το Μπακού με οικονομικά πλήγματα. Πόσο μάλλον, αφού η Ρωσία είναι, μεταξύ των άλλων, ο κυριότερος εισαγωγέας της μεγάλης αγροτικής παραγωγής του Αζερμπαϊτζάν.
Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της ρωσικής εφημερίδας, «ΜΚ», το Αζερμπαϊτζάν στο ορατό μέλλον θα πάψει να είναι η μεγάλη παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου που είναι σήμερα. Ετσι, ο τομέας αυτός θα περάσει σε δεύτερη μοίρα, και θα αναγκαστεί να στηριχτεί στην αγροτική οικονομία του.
Ωστόσο, παρατηρεί η εφημερίδα, «προκύπτει το ερώτημα: ποιος θα αγοράζει τα αγροτικά προϊόντα της; Η Ρωσία, που σήμερα απορροφά το 96% των εξαγωγών αζερικών τομάτας, μπορεί να αρνηθεί τις εισαγωγές, εάν η πολιτική ένταση αυξηθεί. Στην περίπτωση, λοιπόν, της απώλειας εσόδων από τους ενεργειακούς πόρους, η χώρα θα βρεθεί σχεδόν ολοκληρωτικά εξαρτημένη από τη ρωσική αγορά φρούτων και λαχανικών.
»Παρ’ όλα αυτά, ο Ιλχάμ Αλίεφ συνεχίζει να ανεβάζει τους τόνους των ρωσοφοβικών δηλώσεων και, κατά τα φαινόμενα, ελπίζει σε ένα θαύμα. Αλλά θαύματα δεν γίνονται. Η όξυνση της αντιπαράθεσης Μπακού – Μόσχας θα αφήσει τα αγροτικά προϊόντα του Αζερμπαϊτζάν στα αζήτητα. Αζερικά ΜΜΕ ήδη κάνουν λόγο για πλεονάζουσες ποσότητες τομάτας που σαπίζουν στα χωράφια, επειδή η Ρωσία δεν βιάζεται να αγοράσει τη συγκομιδή. Εάν η κατάσταση επιδεινωθεί, οι συνέπειες θα είναι σοβαρότερες.
»Ειδικοί εκτιμούν ότι ολοκληρωτική διακοπή των εξαγωγών προς τη Ρωσία μπορεί να προκαλέσει ζημιά στην οικονομία του Αζερμπαϊτζάν έως και 1,2 δισ. δολάρια. Ενεργειακή κρίση στο Αζερμπαϊτζάν, σε συνδυασμό με την απώλεια της ρωσικής αγοράς για τα αγροτικά προϊόντα του, θα σημάνει πραγματική καταστροφή. Η χώρα θα κινδυνεύσει να βρεθεί στο χείλος της οικονομικής κατάρρευσης. Κάτι που σε μεγάλο βαθμό θα είναι αποτέλεσμα της αποτυχημένης ηγεσίας της. Ηδη, αναλυτές προειδοποιούν για πιθανό δημοσιονομικό έλλειμμα, καθυστερήσεις στις κοινωνικές παροχές, αποδυνάμωση του τοπικού νομίσματος, αποχώρηση ξένων εταιρειών και κοινωνική αναταραχή».
Ενεργειακή «χάρτινη τίγρης» το Αζερμπαϊτζάν;
Οπως υποστηρίζει η ρωσική πλευρά, τα μαντάτα είναι μάλλον άσχημα για τον ενεργειακό τομέα του Αζερμπαϊτζάν. Ενδεικτικά, η εφημερίδα, «ΜΚ», αναφέρει: «Το πρώτο εξάμηνο του 2025, ο όγκος παραγωγής πετρελαίου στο Αζερμπαϊτζάν μειώθηκε σχεδόν κατά 5% και διαμορφώθηκε στα 13,7 εκατομμύρια τόνους. Παράλληλα, οι εξαγωγές αερίου προς τις ευρωπαϊκές χώρες μειώθηκαν σε αντίστοιχο ποσοστό (4,7%), φτάνοντας τα 6,1 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Τέτοια μείωση προκαλεί σοβαρές οικονομικές συνέπειες, αφού τα συναλλαγματικά έσοδα, που αποτελούν έως και το 85% των κρατικών εσόδων, θα περιοριστούν σημαντικά.
»Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η μακροπρόθεσμη πρόβλεψη ότι στο ορατό μέλλον η χώρα μπορεί να απωλέσει πλήρως τη δυνατότητα εξαγωγών πετρελαίου – αερίου. Αυτό θα θέσει σε κίνδυνο ολόκληρη τη μακροοικονομική σταθερότητα του Αζερμπαϊτζάν, δημιουργώντας κινδύνους κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος και πτώσης του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού.
»Κατά τον επικεφαλής αναλυτή του Ιδρύματος Ενεργειακής Ασφάλειας, Ίγκορ Γιούσκοφ, τα κύρια κοιτάσματα του Μπακού μπορεί να εξαντληθούν μέσα σε 7 έως 10 χρόνια. Κατά άλλους, σε 4-5 χρόνια. Ακόμη και αν συνεχιστεί παραγωγή, όμως, αυτή θα αρκεί μόνο για να καλύψει τις εσωτερικές ανάγκες της χώρας, ενώ οι ξένες αγορές θα χαθούν.
»Ακόμη και μεγάλες επενδύσεις δεν θα συγκρατήσουν την πτώση της παραγωγής. Τα κοιτάσματα «γερνάνε» και εξαντλούνται ταχύτατα, ενώ τεχνικές βλάβες σε καίριες εγκαταστάσεις, όπως στο κοίτασμα «Σαχ-Ντενίζ», όπως το 2025, οδηγούν σε αισθητή μείωση της παραγωγής.
»Η ποιότητα του αζερικού πετρελαίου χειροτερεύει ραγδαία. Στο είδος Azeri Light, το οποίο εξάγεται, ανιχνεύθηκαν προσμείξεις χλωριδίων, ικανές να καταστρέψουν εξοπλισμό και αγωγούς, γεγονός που καθιστά το προϊόν αυτό ανεπιθύμητο στις αγορές. Κάτι που μειώνει κατά πολύ τα έσοδα σε συνάλλαγμα».
Οπως αναφέρεται στον διεθνή εξειδικευμένο Τύπο, στις 19 Αυγούστου ανακοινώθηκε ότι ο αγωγός «Μπακού – Τιφλίδα – Τσεϊχάν» (Αζερμπαϊτζάν – Γεωργία – Τουρκία) θα επαναλειτουργήσει αφότου καθαριστεί. Η ρύπανση προκλήθηκε εξαιτίας προβληματικού αζερικού πετρελαίου. Υπενθυμίζεται ότι τον Ιούλιο 2025 ρουμανικά διϋλιστήρια κήρυξαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης, εξαιτίας μολυσμένου αζερικού πετρελαίου 92 χιλ. τόνων.
Επίσης, συνεχίζει η «ΜΚ», ο αγωγός φυσικού αερίου, TANAP, προς την Ευρώπη (Τrans Anatolian Natural Gas Pipeline Project – από το Αζερμπαϊτζάν, μέσω Γεωργίας, Τουρκίας, Ελλάδας, και από εκεί σχεδιάζεται να διοχετεύει αέριο στον αγωγό Trans Adriatic Pipe – TAP), «αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες. Γενικότερα, οι τρέχουσες εξαγωγές αζερικού αερίου των 16 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως υπολείπονται κατά δέκα φορές των ποσοτήτων με τις οποίες προμήθευε παλαιότερα η Ρωσία την Ευρώπη. Ο κύριος διαχειριστής του μεγαλύτερου κοιτάσματος «Σαχ-Ντενίζ», British Petroleum, δηλώνει ανοιχτά ότι δεν υπάρχει δυνατότητα για αύξηση των παραδόσεων αερίου. Αυτό σημαίνει ότι οι προοπτικές για ανάπτυξη των εξαγωγών είναι σχεδόν μηδενικές.
»Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) προειδοποιεί ότι το Αζερμπαϊτζάν απειλείται με σοβαρούς κλυδωνισμούς, εάν δεν καταφέρει να απαλλαγεί από την πλήρη εξάρτηση της οικονομίας του από τις εξαγωγές πετρελαίου και αερίου. Αναλυτές, μάλιστα, εκτιμούν ότι ήδη σε πέντε χρόνια η χώρα θα αναγκαστεί να ζήσει από την αγροτική οικονομία της και οι ενεργειακοί πόροι της θα περάσουν σε δεύτερη μοίρα.
»Το Μπακού θα μπορούσε να επιχειρήσει να αντισταθμίσει την πτώση της παραγωγής με νέα κοιτάσματα. Αλλά τέτοια δεν υπάρχουν. Επιπλέον, στο πλαίσιο της πολιτικής της ΕΕ να απεξαρτηθεί από τα ορυκτά καύσιμα, το Αζερμπαϊτζάν κινδυνεύει να χάσει αυτή την υψηλής απόδοσης αγορά».
- Δημοσιογράφος
- https://www.anixneuseis.gr
