του Δημήτρη Τσαϊλά
Γιατί η Ελλάδα λέει ότι ο σύμμαχος του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα θα μπορούσε να βυθίσει την ενότητα της ΕΕ
Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αναστατώσει την ασφάλεια της Ευρώπης. Η ενότητα του ΝΑΤΟ είναι τεταμένη, η Μαύρη Θάλασσα είναι πιο στρατιωτικοποιημένη από ποτέ και η ΕΕ αντιμετωπίζει πιέσεις για σύσφιξη των τάσεων. Ορισμένες πρωτεύουσες θεωρούν τη βαθύτερη αμυντική συνεργασία με την Τουρκία ως στρατηγική αναγκαιότητα.
Από την Αθήνα, αυτό είναι ένα λάθος. Ένα λάθος που θέτει σε κίνδυνο τόσο την ασφάλειά μας όσο και την αξιοπιστία της ΕΕ.
Η πράξη εξισορρόπησης της Άγκυρας
Από το 2014, η Τουρκία έχει ταλαντευθεί και με τις δύο πλευρές: προμηθεύει drones στο Κίεβο, ενώ αρνείται να επιβάλει κυρώσεις στη Μόσχα, ακόμη και τη βοηθά να παρακάμψει τους δυτικούς περιορισμούς. Υπέγραψε τη Διακήρυξη της Συνόδου Κορυφής της Χάγης τον Ιούνιο του 2025, αποκαλώντας τη Ρωσία «μακροπρόθεσμη απειλή», αλλά ποτέ δεν αντιμετωπίζει τη Μόσχα ως τον κύριο αντίπαλό της.
Αυτό είναι σκόπιμο. Η πολιτική της Τουρκίας στοχεύει στη μεγιστοποίηση της μόχλευσης, στηριζόμενη στο ΝΑΤΟ αλλά διατηρώντας ανοιχτούς διαύλους προς τη Ρωσία για στρατηγικό και οικονομικό όφελος.
Στο εσωτερικό, η δημοκρατική οπισθοδρόμηση συνεχίζεται. Η σύλληψη του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, τον Μάρτιο του 2025 δεν ήταν μια εξαίρεση, αλλά μέρος μιας αυταρχικής τάσης. Ένας ολοένα και πιο αντιφιλελεύθερος γείτονας που αρνείται να ευθυγραμμιστεί με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ο ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊκής άμυνας.
Τρεις Ευρώπες για την Τουρκία
Τα κράτη μέλη της ΕΕ χωρίζονται σε τρία στρατόπεδα:
- Ομάδα 1 – Συνεργατική ( Πολωνία, Ισπανία, Ιταλία ): Βλέπουν την Τουρκία ως βασικό εταίρο στο ΝΑΤΟ. Η Πολωνία έχει αγοράσει τουρκικά drones TB2. Η Ισπανία αναπτύσσει από κοινού το εκπαιδευτικό Hu Η ιταλική Leonardo συνεργάζεται με την Baykar σε UAV.
- Ομάδα 2 – Προσεκτικοί ( Σουηδία, Φινλανδία, Γερμανία ): Αναγνωρίζουν την αξία της Τουρκίας, αλλά παραμένουν επιφυλακτικοί. Η Γερμανία, παρά τις τριβές του παρελθόντος, πρόσφατα χαλάρωσε τους περιορισμούς στις εξαγωγές όπλων για να κρατήσει την Άγκυρα κοντά.
- Ομάδα 3 – Απρόθυμοι ( Γαλλία, Ελλάδα ): Βέπουν την Τουρκία ως αντίπαλο ή απειλή. Οι ανησυχίες της Γαλλίας είναι γεωπολιτικές. Οι ανησυχίες της Ελλάδας είναι υπαρξιακές, με τις ρίζες τους σε θαλάσσιες διαφορές, παραβιάσεις της αιγιαλίτιδας ζώνης και του εναερίου χώρου ενώ το casus belli της Άγκυρας είναι σε ισχύ εάν η Αθήνα επεκτείνει τα ύδατα του Αιγαίου.
Για την Ελλάδα, δεν είναι θεωρία, είναι εμπειρία
Οι προκλήσεις της Τουρκίας δεν αποτελούν παλαιά ιστορία.
Το 2020, η αντιπαράθεση στην Ανατολική Μεσόγειο είδε τουρκικά ερευνητικά σκάφη, συνοδευόμενα από πολεμικά πλοία, να εισέρχονται σε αμφισβητούμενα ύδατα κοντά σε ελληνικά νησιά, πυροδοτώντας τη μεγαλύτερη στρατιωτική κινητοποίηση εδώ και δεκαετίες. Το ΝΑΤΟ και η Γερμανία έσπευσαν να μεσολαβήσουν· οι εντάσεις παραμένουν.
Το 1996, η κρίση των Ιμίων έφερε και τις δύο χώρες στα πρόθυρα πολέμου για δύο νησίδες, οι οποίες εξουδετερώθηκαν μόνο χάρη στην επείγουσα παρέμβαση των ΗΠΑ. Τέτοια επεισόδια δεν αποτελούν ανωμαλίες αλλά επαναλαμβανόμενα μοτίβα.
Ο κίνδυνος της υπερβολικής εμπιστοσύνης
Οι ομάδες 1 και 2 υποστηρίζουν ότι το στρατιωτικό μέγεθος και η θέση της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα την καθιστούν απαραίτητη. Ωστόσο, το ιστορικό της Άγκυρας δείχνει προθυμία να χρησιμοποιήσει τη θέση της για να αποσπάσει παραχωρήσεις, από το μπλοκάρισμα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ έως την αξιοποίηση συμφωνιών για τη μετανάστευση. Η εμβάθυνση της αμυντικής ολοκλήρωσης χωρίς αυστηρούς όρους προκαλεί περισσότερη πολιτική στα άκρα.
Αν η κρίση ξαναχτυπήσει
Σε περίπτωση που ξεσπάσει άλλη μια αντιπαράθεση είτε στο Αιγαίο ή τη Μαύρη Θάλασσα εκτιμάται ότι θα περιμένουμε τις παρακάτω αντιδράσεις:
- Η Ομάδα 1 θα πιέσει για αποκλιμάκωση, προστατεύοντας παράλληλα τις αμυντικές τους συνεργασίες.
- Η Ομάδα 2 θα καταδικάσει την επιθετικότητα αλλά θα αποφύγει τις τιμωρητικές ενέργειες, προτιμώντας τη διαμεσολάβηση.
- Η Ομάδα 3 θα απαιτήσει αυστηρά μέτρα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων εμπάργκο όπλων και διαβουλεύσεων με το ΝΑΤΟ βάσει του Άρθρου 4.
Ο κίνδυνος είναι η παράλυση και η διαίρεση ακριβώς τη στιγμή που η ενότητα έχει τη μεγαλύτερη σημασία.
Όροι για την εμπλοκή
Η θέση της Ελλάδας θα πρέπει να είναι το ελάχιστο πρότυπο της Ευρώπης:
- Αποσύνδεση της αμυντικής συνεργασίας από τις ενταξιακές συνομιλίες στην ΕΕ, για τη διατήρηση της επιρροής.
- Κατάργηση του casus belli, κανένας αμυντικός εταίρος της ΕΕ δεν πρέπει να απειλεί με πόλεμο ένα μέλος.
- Επιβολή αυστηρών ελέγχων στις εξαγωγές όπλων, για να αποτραπεί η πρόσβαση σε τεχνολογία που συνδέεται με την ΕΕ σε φορείς που είναι εχθρικοί προς τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.
Μια λέξη προς τους εταίρους μας
Προς την Ομάδα 1: Η εστίασή σας στη Ρωσία είναι βάσιμη, αλλά οι φιλοδοξίες της Άγκυρας δεν ευθυγραμμίζονται πάντα με τις δικές σας.
Προς την Ομάδα 2: Η σύνεση είναι σοφή, αλλά η χαλάρωση των περιορισμών χωρίς δεσμευτικές δεσμεύσεις επαναλαμβάνει λάθη του παρελθόντος.
Ενότητα έναντι της σκοπιμότητας
Η Ευρώπη δεν μπορεί να αντέξει μια διαίρεση όπου ορισμένες πρωτεύουσες εμβαθύνουν τους στρατιωτικούς δεσμούς με την Άγκυρα, ενώ άλλες το βλέπουν ως άμεση απειλή. Αυτή η διαίρεση αποδυναμώνει τη συλλογική ασφάλεια και τροφοδοτεί την προτίμηση της Άγκυρας για διμερείς συμφωνίες έναντι της πολυμερούς λογοδοσίας.
Ναι, η Τουρκία είναι σύμμαχος του ΝΑΤΟ και δύναμη της Μαύρης Θάλασσας. Αλλά η εμπιστοσύνη κερδίζεται, δεν υποτίθεται. Η αμυντική συνεργασία πρέπει να βασίζεται σε κανόνες, αμοιβαιότητα και σεβασμό της κυριαρχίας όλων των μελών. Οτιδήποτε λιγότερο είναι ένα στοίχημα που η Ελλάδα δεν μπορεί να αποδεχτεί και ένα που η ΕΕ δεν πρέπει να πάρει.
Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
