της Σύνταξης
Την ώρα που τα φώτα της δημοσιότητας είναι στραμμένα στον πόλεμο της Γάζας και στη διπλωματική σκακιέρα Ισραήλ–Ιράν, μια παράλληλη – και βαθιά ελληνική – γεωπολιτική πρόκληση διαμορφώνεται στα νότια της Κρήτης. Ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης ετοιμάζεται να επισκεφθεί τόσο την Τρίπολη όσο και τη Βεγγάζη, επιχειρώντας ένα τολμηρό βήμα σε μια Λιβύη που παραμένει θεσμικά διασπασμένη και πολιτικά ασταθής.
Η αθέατη διάσταση: Ο νότος της Ελλάδας ως γεωπολιτικό μέτωπο
Ενώ η ελληνική δημόσια σφαίρα εστιάζει συχνά στην Τουρκία ή στα βόρεια σύνορα, η Νότια Μεσόγειος αναδύεται σε κρίσιμο γεωπολιτικό χώρο. Οι αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές από τις λιβυκές ακτές, οι τουρκολιβυκές ενεργειακές συμφωνίες, η χαώδης εσωτερική κατάσταση στη Λιβύη και η επαναχάραξη ΑΟΖ στην περιοχή συνθέτουν ένα πολυδιάστατο πεδίο στο οποίο η Ελλάδα δεν έχει το περιθώριο να μείνει απλός θεατής.
Η εκδήλωση ενδιαφέροντος για έρευνες υδρογονανθράκων νότια της Κρήτης – μέσα σε θαλάσσιες ζώνες που αμφισβητούνται από το τουρκολιβυκό μνημόνιο – ήρθε να ενισχύσει την ανάγκη παρουσίας, διαλόγου και κατευνασμού. Η λιβυκή κυβέρνηση της Τρίπολης διαμαρτύρεται επίσημα, ενώ η τουρκική πλευρά βλέπει “επέκταση της ελληνικής επιθετικότητας”. Μέσα σε αυτό το φόντο, ο Γεραπετρίτης προγραμματίζει επίσκεψη στη Λιβύη.
Ελληνική πρωτοβουλία ή αναγκαστική άμυνα;
Δεν είναι τυχαίο ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική σπανίως επενδύει σε ρόλους “διαμεσολαβητή” ή “ειρηνευτικού εργαλείου”. Αντίθετα, επιδιώκει προβλέψιμες σχέσεις, καθαρές συμμαχίες και έμφαση στο διεθνές δίκαιο. Ωστόσο, το λιβυκό πρόβλημα δεν προσφέρεται για αποστειρωμένες προσεγγίσεις. Η Λιβύη είναι διαιρεμένη: έχει δύο κυβερνήσεις, δύο στρατούς, πολλούς εξωτερικούς παίκτες, και ουδεμία σταθερή θεσμική κατεύθυνση.
Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα δεν μπορεί να σταθεί απλώς στη νομική επιχειρηματολογία για το δίκαιο της θάλασσας. Η επίσκεψη και στις δύο πλευρές – Τρίπολη και Βεγγάζη – είναι έξυπνη κίνηση που υπερβαίνει το δίπολο Ανατολή–Δύση. Δεν ποντάρει μονομερώς στην τουρκοκεντρική Τρίπολη, ούτε ταυτίζεται με τον Haftar.
Τρεις άξονες που πρέπει να αξιοποιηθούν
- Απολιτικοποίηση του μεταναστευτικού
Η Ελλάδα δεν πρέπει να φανεί ότι στέλνει φρεγάτες στη λιβυκή ακτή για να προστατεύσει “τα σύνορα της Ε.Ε.” χωρίς συναίνεση. Η συνεργασία πρέπει να βασίζεται στη διεθνή νομιμότητα, διαφάνεια και συμμετοχή της λιβυκής διοίκησης. Διαφορετικά, η Ελλάδα θα φανεί ως “αποικιακή επέμβαση”, όπως επιχείρησε να παρουσιάσει παλαιότερα η Τουρκία την επιχείρηση IRINI. - Προσφορά τεχνογνωσίας και όχι μόνο συμφέροντα
Η Ελλάδα μπορεί να λειτουργήσει ως πόλος κατάρτισης: να εκπαιδεύσει λιμενικούς, να προσφέρει τεχνική βοήθεια στον έλεγχο συνόρων, να ανοίξει προγράμματα ανταλλαγών. Έτσι δημιουργεί δεσμούς θεσμικής εξάρτησης που λειτουργούν διαχρονικά. - Χαμηλόφωνη αλλά σταθερή διεκδίκηση διαλόγου για ΑΟΖ
Το να επιδιώξει η Ελλάδα άμεση συμφωνία είναι ουτοπικό. Το να επιδιώξει όμως την αποδοχή ενός μηχανισμού τεχνικής διαβούλευσης, σε συνεργασία με την Ε.Ε. ή τον ΟΗΕ, είναι στρατηγικά εφικτό. Το ζητούμενο είναι η απομόνωση της Τουρκίας ως παράγοντα πόλωσης, όχι η εκδίωξή της.
Μια ευκαιρία περιφερειακής αναβάθμισης
Σε μια εποχή όπου η Ε.Ε. δείχνει διπλωματικά αμήχανη και το ΝΑΤΟ αγνοεί τη Νότια Μεσόγειο, η Ελλάδα μπορεί να προβάλλει ως το μοναδικό ευρωπαϊκό κράτος με ενεργή πολιτική στη Βόρεια Αφρική. Με ιστορικούς δεσμούς, χωρίς αποικιοκρατικό φορτίο και με ήπια ισχύ, η Αθήνα μπορεί να καταστεί “πύλη Ευρώπης” για μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Λιβύης.
Αρκεί να επενδύσει σοβαρά: όχι σε πυροτεχνήματα, αλλά σε μηχανισμούς εμπιστοσύνης, ήπιες στρατηγικές και διαχρονικές σχέσεις.
Το στοίχημα είναι μακροπρόθεσμο
Η επίσκεψη Γεραπετρίτη μπορεί να μην αποδώσει άμεσα θεαματικά αποτελέσματα. Δεν είναι όμως αυτός ο στόχος. Στόχος είναι να ανακοπεί η αποκλειστική παρουσία της Τουρκίας, να δοθεί ώθηση στον διάλογο με όλες τις λιβυκές πλευρές και να χαραχθεί μια διπλωματική πορεία σε μια από τις πιο ρευστές περιοχές του κόσμου.
Κάθε μέτρο στα λιβυκά εδάφη είναι δύσκολο. Αλλά κάθε μικρό βήμα διαλόγου φτιάχνει μια Ελλάδα που δεν αμύνεται μόνο – αλλά παίζει και επίθεση στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής.