του Παντελή Σαββίδη
Η κριτική ματιά στη ρητορική του Ερντογάν για την τρομοκρατία
ΟΠρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην ομιλία του, σήμερα, στη 32η Συνάντηση Διαβούλευσης και Αξιολόγησης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), ανακοίνωσε το «τέλος της 47χρονης μάστιγας της τρομοκρατίας», όπως είπε, από το PKK. Η ανακοίνωση της διάλυσης της οργάνωσης, ύστερα από σχετική διαδικασία που ξεκίνησαν με πρωτοβουλία του Ιμραλί, συνοδεύτηκε από μία σειρά εθνικοπατριωτικών αναφορών, θρησκευτικών επισημάνσεων και συναισθηματικών αναφορών στους «μάρτυρες» της Τουρκίας.
Ωστόσο, η ουσία της ομιλίας εντοπίζεται αλλού: στη διαχείριση της τρομοκρατίας ως εργαλείο πολιτικής ηγεμονίας και ανακατανομής ισχύος.
Ο επίλογος της ένοπλης δράσης;
Η είδηση της κατάθεσης των όπλων από το PKK και η επίσημη παραδοχή ενός ιστορικού τέλους στην ένοπλη σύγκρουση, αποτελεί από μόνη της ‘ιστορική εξέλιξη. Όμως, παρά τη φαινομενική μεγαλοπρέπεια της στιγμής, ο Ερντογάν επιμένει ότι το αποτέλεσμα αυτό «δεν είναι προϊόν διαπραγμάτευσης» και «δούναι και λαβείν». Αντί για έναν ειλικρινή απολογισμό του πώς έφτασε η χώρα σε αυτό το σημείο, η ρητορική Ερντογάν μετατρέπει τη λήξη της σύγκρουσης σε μονόπλευρη νίκη του κράτους και του εθνικιστικού μετώπου της «Λαϊκής Συμμαχίας».
Η δήλωση ότι «ο αγώνας μας τα τελευταία 23 χρόνια αρχίζει να αποδίδει καρπούς» προσδίδει στο τέλος της βίας χαρακτήρα επιβράβευσης του καθεστώτος του AKP, αφήνοντας στο περιθώριο το πολιτικό περιεχόμενο του Κουρδικού ζητήματος.
Μια επιλεκτική ανάγνωση της ιστορίας
Ο Ερντογάν αναγνωρίζει δημόσια για πρώτη φορά πως «παραπτώματα του κράτους» – όπως οι ανεξιχνίαστες δολοφονίες, τα βασανιστήρια και η απαγόρευση της κουρδικής γλώσσας – τροφοδότησαν την τρομοκρατία. Πρόκειται για μία σημαντική παραδοχή. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, επιχειρεί να αποσυνδέσει πλήρως την παρούσα αποφόρτιση από οποιαδήποτε πολιτική παραχώρηση ή αναγνώριση των αιτημάτων του κουρδικού λαού.
Η κρατική βία παρουσιάζεται ως «λάθος του παρελθόντος», ενώ η σημερινή προσέγγιση του AKP εμφανίζεται περίπου ως από μηχανής θεός που αποκαθιστά την ειρήνη χωρίς τίμημα. Αυτή η αφήγηση παρακάμπτει το γεγονός ότι η «αποκλιμάκωση» υπήρξε αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης και επώδυνης ιστορικής διεργασίας, στην οποία οι Κούρδοι πλήρωσαν δυσανάλογο τίμημα.
Από την αντιτρομοκρατία στη γεωπολιτική ενοποίηση
Το σημαντικότερο ίσως στοιχείο της ομιλίας είναι η πολιτική ενοποίηση των Τούρκων, Κούρδων και Αράβων υπό τη σκέπη της τουρκικής κρατικής κυριαρχίας. Ο Ερντογάν προβάλλει έναν νέο ιδεολογικό άξονα: την «ισλαμική αδελφότητα» ως βάση της εθνικής ενότητας.
Η εξίσωση «αν είμαστε ενωμένοι, νικάμε – αν είμαστε διχασμένοι, χάνουμε» αποκτά έντονο μετα-ισλαμικό και νεοοθωμανικό χρώμα.
Το PKK, σε αυτό το πλαίσιο, δεν ήταν απλώς τρομοκρατική οργάνωση – ήταν εμπόδιο στην παλινόρθωση μιας πανισλαμικής γεωπολιτικής ταυτότητας. Το κλείσιμο του «κεφαλαίου της τρομοκρατίας» μετατρέπεται σε πολιτισμικό και στρατηγικό κάλεσμα:
για την αποκατάσταση της ενότητας του μουσουλμανικού κόσμου υπό τουρκική ηγεμονία.
Η πολιτική εκμετάλλευση του τέλους
Η φράση «η τρομοκρατία θα τελειώσει και θα δείτε ότι όλοι θα μείνουν άνεργοι» φανερώνει τη βαθιά εργαλειοποίηση του ζητήματος. Ο Ερντογάν δεν στοχοποιεί μόνο το PKK αλλά και τους εγχώριους πολιτικούς του αντιπάλους, τους δημοσιογράφους, ακόμη και όσους αποδομούν τη δική του αφήγηση. Η «νίκη κατά της τρομοκρατίας» δεν είναι απλώς εθνική επιτυχία· είναι μηχανισμός νομιμοποίησης του παρόντος καθεστώτος και φίμωσης κάθε φωνής που προτείνει εναλλακτική ερμηνεία.
Η ομιλία του Ερντογάν σηματοδοτεί μεν ένα κρίσιμο ορόσημο στην ιστορία της τουρκικής δημοκρατίας, αλλά δεν συνιστά αποκοπή από το παρελθόν της. Το PKK μπορεί να κατέθεσε τα όπλα, όμως το πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα των Κούρδων παραμένει άλυτο. Η ειρήνη δεν οικοδομείται μόνο με την παύση της βίας, αλλά με την αναγνώριση της ταυτότητας, των δικαιωμάτων και της πολιτικής αυτονομίας των ανθρώπων που για δεκαετίες αποτέλεσαν αντικείμενο καταστολής και δυσπιστίας.
Αυτό που σήμερα παρουσιάζεται ως «νίκη επί της τρομοκρατίας» ίσως είναι – τελικά – το πρώτο κεφάλαιο σε έναν νέο κύκλο: όχι πολέμου, αλλά πολιτικής διαπραγμάτευσης. Η ερώτηση είναι αν η Άγκυρα έχει τη βούληση να τη δώσει.
Η ομιλία του Ερντογάν ΕΔΩ
