ΑΡΘΡΟ του Χρήστου Καπούτση
Ο λόγος του Ηράκλειτου είναι «σκοτεινός», αλλά η κεντρική του ιδέα είναι απλή: Η αρμονία του κόσμου είναι κρυμμένη, αλλά υπάρχει. Όποιος διαταράσσει αυτήν την τάξη με ύβριν, ενεργοποιεί τις αντιδράσεις του σύμπαντος.
Και το διαχρονικό μήνυμα: Η πνευματική και ηθική διαφθορά είναι πιο επικίνδυνη από μια εξωτερική απειλή. «ὕβριν χρὴ σβεννύναι μᾶλλον ἢ πυρκαϊήν», μας διδάσκει ο Ηράκλειτος ( Έλληνας προσωκρατικός φιλόσοφος που έζησε τον 6ο με 5ο π.Χ. αιώνα στην Έφεσο, στην Ιωνία της Μικράς Ασίας), από τα βάθη των αιώνων, δηλαδή, «Πρέπει να σβήνει κανείς την ύβρη (αλαζονεία) περισσότερο, παρά μια πυρκαγιά», είναι αλληγορικό, βαθιά ηθικό και πολιτικό.
Σε μια εποχή που κυριαρχεί η έπαρση, ο λόγος του Ηράκλειτου γίνεται κραυγή: Η ύβρις δεν είναι μόνο προσωπική. Είναι πολιτική, τεχνολογική, γεωπολιτική.
Όταν υπερβαίνουμε τα φυσικά όρια του πλανήτη η κλιματική αλλαγή είναι η τιμωρία , όταν αλαζονικά παραβιάζουμε τους νόμους του δικαίου ή της ανθρωπιάς, η καταστροφή είναι εγγυημένη.
Η ρήση του Ηράκλειτου αποκτά σήμερα μια εκρηκτική επικαιρότητα, ιδίως μπροστά στην τεχνολογική ύβριν που συντελείται με πρωτοφανή ταχύτητα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (AI), της βιοτεχνολογίας, της απόλυτης ψηφιοποίησης της ανθρώπινης εμπειρίας.
Η τεχνολογία, ως εργαλείο, είναι ουδέτερη. Όμως, όταν ο άνθρωπος τη χειρίζεται χωρίς μέτρο, χωρίς φραγμούς, χωρίς ηθική λογοδοσία, τότε παύει να υπηρετεί τον άνθρωπο και αρχίζει να τον υποκαθιστά ή να τον υπερβαίνει.
Όταν η ΤΝ μιμείται τη σκέψη, γράφει, αποφασίζει, προτείνει, ελέγχει, τότε η ανθρώπινη κρίση απαξιώνεται.
Όταν η τεχνολογία εισχωρεί στον νευρολογικό πυρήνα του ανθρώπου (brain-computer interfaces), τότε η ελευθερία, η βούληση, η συνείδηση τίθενται υπό υπαρξιακή απειλή.
Η τεχνολογική πρόοδος χωρίς σοφία οδηγεί σε μια νέα μορφή ύβρεως, όπου: ο άνθρωπος αυτοκαταργείται ως ον σκεπτόμενο και ελεύθερο, η εργασία εξαχνώνεται, οι κοινωνίες χειραγωγούνται και η ίδια η ανθρώπινη φύση γίνεται αντικείμενο προγραμματισμού.
Στην εποχή μας, κυριαρχεί η πολιτική ὕβρις, που είναι η αλαζονεία των ισχυρών. Των πάσης φύσεως ισχυρών … της οικονομίας, της ενέργειας, των ΜΜΕ, της πολιτικής, της τοκογλυφίας , της Δικαστικής εξουσίας όταν συναλλάσσεται με την Κυβερνητική και υποτάσσεται στην δικτατορία του χρήματος των «ξεπλύματος» από παράνομες δραστηριότητες (δουλεμπόριο, λαθρεμπόριο, ναρκωτικά , παιδική πορνεία), των άυλων κρυπτονομισμάτων και όταν, όλοι αυτοί αντάμα, συμπλέκονται και διαπλέκονται και παρά φύση συνευρίσκονται, τότε γεννιέται η ύβρις, η άμετρη αλαζονεία, το υπερφίαλο ΕΓΩ, η τερατογέννεση , η ευημερούσα ΤΑΞΗ των υπεράνω και εκτός λογοδοσίας δικτατόρων, σφετεριστών των πανανθρώπινων αξιών …..
Η τεχνολογία, όταν συνδυάζεται με στρατιωτική ισχύ και γεωπολιτικό κυνισμό, γεννά μια νέα μορφή ύβρεως, όπως : Διακρατικές επιθέσεις χωρίς έγκριση ΟΗΕ, στρατιωτικές κατοχές στο όνομα της «ασφάλειας».
Βομβαρδισμοί με «χειρουργική ακρίβεια» που σκοτώνουν παιδιά, κυνική περιφρόνηση και απαξίωση του Διεθνούς Δικαίου και των δικαιοδοτικών Διεθνών Δικαστηρίων. «Αθώοι» οι ενεχόμενοι για ανθρωποκτόνες και γενοκτόνες συμπεριφορές ισχυροί πολιτικοί ηγέτες, δολοφονίες, στέρηση με τη βία ατομικών και δημοκρατικών ελευθεριών, καθώς επίσης, εξοπλισμένες τεχνητές νοημοσύνες (drones, αυτόνομα οπλικά συστήματα) με το προσωπείο της «νομιμότητας», αλλά χωρίς ίχνος Δικαίου.
Η ρήση του Ηράκλειτου δεν είναι απλώς φιλοσοφικό απόφθεγμα.
Είναι κραυγή προειδοποίησης.
Η φωτιά μπορεί να κατακάψει ένα δάσος.
Η ὕβρις, όμως, καταστρέφει ολόκληρο τον άνθρωπο , ως ον, ως κοινωνία, ως πολιτισμό.
Και σήμερα, αυτή η ύβρις δεν είναι θεωρητική. Είναι παρούσα, απτή, αιματοβαμμένη.
Η σύγχρονη ύβρις: Γάζα, Ουκρανία, Συρία, Κύπρος
Στη Γάζα, η ύβρις φορά στρατιωτικά γυαλιά υψηλής ευκρίνειας και σκοτώνει παιδιά ως «παράπλευρες απώλειες».
Αντιμετωπίζει τον άμαχο πληθυσμό ως εμπόδιο.
Κλείνει το νερό, διακόπτει το οξυγόνο, βομβαρδίζει σχολεία και νοσοκομεία.
Και όλα αυτά στο όνομα της ασφάλειας, με την ανοχή των ισχυρών.
Στην Ουκρανία και στη Συρία, η ύβρις γίνεται γεωπολιτικό παίγνιο με ανθρώπινο κόστος: μια απάνθρωπη σύγκρουση μηχανών και στρατηγικών συμφερόντων, όπου ο άνθρωπος είναι απλώς πιόνι.
Και στην Κύπρο, εδώ και 51 χρόνια, η ύβρις έχει γίνει καθεστώς:
κατοχή, εποικισμός, στρατιωτική επιβολή, βεβήλωση πολιτισμού.
Η Τουρκία, με αλαζονεία αυτοκρατορικού κληρονόμου, εμπαίζει το διεθνές δίκαιο και νομιμοποιεί το τετελεσμένο της εισβολής, ενώ οι ισχυροί σιωπούν, ίσως γιατί έτσι συμφέρει.
Η νέα ύβρις δεν είναι παρορμητική. Είναι οργανωμένη:
Σχεδιάζεται σε κέντρα εξουσίας, επιβάλλεται με drones, κυρώσεις, τεχνητή νοημοσύνη και παραπληροφόρηση, και παρουσιάζεται ως “αναγκαίο κακό”.
Είναι η ύβρις των ισχυρών απέναντι στο ανθρώπινο μέτρο.
Είναι η περιφρόνηση του Δικαίου στο όνομα της Ισχύος.
Είναι το στρατηγικό σβήσιμο της αλήθειας και της μνήμης.
Καθώς βαδίζουμε σε μια εποχή όπου η ισχύς αποθεώνεται και το Δίκαιο γελοιοποιείται, η πιο ριζοσπαστική πολιτική πράξη δεν είναι η καταγγελία. Είναι η αποκατάσταση του μέτρου:
Μέτρο στη στρατιωτική ισχύ, που πρέπει να υποτάσσεται στον σεβασμό της ζωής.
Μέτρο στην τεχνολογική εξουσία, που δεν μπορεί να λειτουργεί χωρίς ηθικά όρια.
Μέτρο στον γεωπολιτικό σχεδιασμό, που δεν μπορεί να αγνοεί λαούς, εδάφη και ιστορικές αλήθειες.
Η ὕβρις , η αλαζονεία των ισχυρών, δεν καταστρέφει μόνο το Δίκαιο, αλλά διαβρώνει την ίδια τη δυνατότητα του κόσμου να επουλώσει τις πληγές του. Σαπίζει τις λέξεις, μολύνει τις πράξεις, φυλακίζει τη συλλογική ψυχή μέσα σε έναν φαύλο κύκλο αυτοκαταστροφής.
Και μέσα σε αυτό το ζοφερό, σχεδόν αποκαλυπτικό τοπίο, όπου η ελπίδα μοιάζει να έχει εξοριστεί και ο Άνθρωπος να έχει γίνει σκιά του εαυτού του , αναζητείται εκείνος ο ένας. Ο ένας που δεν περιμένει, που δεν μετρά, που δεν παζαρεύει. Ο ένας που ορθώνεται, ακόμη και μόνος, μόνος και μοναδικός, όπως τον οραματίστηκε ο Νίκος Καζαντζάκης: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω».
Αυτός ο Άνθρωπος, πρόσωπο και σύμβολο μαζί , θα πει το μεγάλο ΟΧΙ του Κ. Καβάφη: «Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι να πούνε». Θα σταθεί απέναντι στη βία, την αδικία, την εξουσία της αγοράς πάνω στην ανθρώπινη αξία, και θα απαιτήσει το αυτονόητο: Σεβασμό. Αξιοπρέπεια. Λογοδοσία.
Γιατί, όπως το διατύπωσε ο Πρωταγόρας , πολύ πριν το νόημα της ρήσης του χαθεί μέσα στον ωκεανό των ιδεολογιών: «Πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος». Όχι ο καταναλωτής, όχι το άτομο-μονάδα, αλλά ο Άνθρωπος με πρόσωπο, με ευθύνη, με ψυχή.
Η εποχή μας δεν έχει ανάγκη από άλλο ένα σύνθημα. Έχει ανάγκη από Ανθρώπους. Που θα λυγίσουν μόνο για να φυτρώσουν ξανά ρίζες στην ιστορία, κλαδιά στο μέλλον.
____________________________________
Αναρτήθηκε από τον Στρατηγό κ. Αθαν. Καραντζίκο
