του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Δεν χρειάζεται μεγάλη ανάλυση για να διαπιστώσει κανείς πως η Τουρκία κινείται με σαφές στρατηγικό σχέδιο στην κατεύθυνση ανάδειξής της σε περιφερειακή δύναμη, εναρμονισμένο με το ιδεολογικό πρόταγμα του Νεο-Οθωμανισμού. Κάτω από τον καθημερινό θόρυβο της ειδησεογραφίας, η Άγκυρα εφαρμόζει με συνέπεια μια τακτική προσέγγιση που αποσκοπεί στη δημιουργία τετελεσμένων.
Η τουρκική στρατηγική – παρά τις φαινομενικά χαοτικές κινήσεις της – βασίζεται σε έναν προσεκτικό σχεδιασμό, όπου η διαχείριση της αβεβαιότητας και της αποσταθεροποίησης λειτουργεί ως εργαλείο προβολής ισχύος.Από τη Μέση Ανατολή έως τη Μεσόγειο, η Τουρκία αναλαμβάνει πρωτοβουλίες που της προσφέρουν τακτικά κέρδη με μακροπρόθεσμο αντίκτυπο, αναζητώντας όχι την ευκαιριακή κυριαρχία, αλλά τη θεμελίωση μιας νέας, μόνιμης γεωπολιτικής ισορροπίας. Ο πόλεμος εναντίον των Κούρδων, οι παρεμβάσεις στη Λιβύη και τη Συρία, αλλά και η επιθετική ρητορική έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου, είναι όλα στοιχεία αυτής της στρατηγικής της «ελεγχόμενης αποσταθεροποίησης».
Το Δόγμα του Χάους και οι Αρχές της Τουρκικής Προσέγγισης
Η τουρκική πολιτική βασίζεται σε τέσσερις θεμελιώδεις αντιλήψεις:
- Η υπεροχή της σκληρής ισχύος: Η ωμή στρατιωτική ισχύς δεν είναι εργαλείο ύστατης επιλογής αλλά το κύριο μέσο επιβολής.
- Η εργαλειακή αντιμετώπιση των μικρών κρατών και οργανισμών: Οι γείτονες και οι πολυμερείς θεσμοί δεν γίνονται αντιληπτοί ως ισότιμοι δρώντες, αλλά ως μέσα επίτευξης εθνικών στόχων.
- Η εκμετάλλευση της παγκόσμιας πολυπλοκότητας: Μέσα στο ρευστό διεθνές περιβάλλον, η Άγκυρα επιδιώκει να πατάει σε δύο βάρκες, ελίσσεται ανάμεσα σε αντιτιθέμενες δυνάμεις, και αποφεύγει δεσμεύσεις.
- Η πολιτιστική διάσταση της εξωτερικής πολιτικής: Η τουρκική ηγεσία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως φορέα εναλλακτικού πολιτισμικού προτύπου, ικανού να εμπνεύσει αυταρχικές ισλαμικές ελίτ.
Η χρήση του χάους, όχι ως συνέπεια, αλλά ως σκοπός, έχει καταστεί θεμελιώδης παράμετρος της τουρκικής γεωστρατηγικής. Η Άγκυρα διαχέει την κρίση και την αβεβαιότητα έξω από τα σύνορά της, δημιουργώντας περιβάλλοντα όπου εκείνη διαχειρίζεται καλύτερα τις συνθήκες σε σχέση με τους αντιπάλους της.
Οι Κίνδυνοι για την Ελλάδα και τη Δύση
Η στρατηγική χάους της Τουρκίας υπονομεύει όχι μόνο τις περιφερειακές ισορροπίες, αλλά και την αξιοπιστία των διεθνών θεσμών και της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας. Η Δύση συχνά ερμηνεύει τη συμπεριφορά της Τουρκίας με βάση τις δικές της παραδοχές για τη διεθνή νομιμότητα, υποτιμώντας τη φύση της τουρκικής πολιτικής ως αναθεωρητικής και ρεαλιστικής, χωρίς θεσμικούς ή νομικούς φραγμούς.
Για την Ελλάδα, η πρόκληση είναι άμεση και υπαρξιακή. Η σταδιακή συρρίκνωση της εθνικής κυριαρχίας μέσω τετελεσμένων, η εξάντληση των εργαλείων αποτροπής και η προβλεψιμότητα της ελληνικής στάσης ενισχύουν την τουρκική επιθετικότητα.
Πώς Αντιμετωπίζεται το Χάος;
Η αντιμετώπιση της τουρκικής στρατηγικής απαιτεί δύο βασικούς άξονες:
- Κατανόηση του τουρκικού στρατηγικού πολιτισμού: Οι σύμμαχοι της Ελλάδας πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η Άγκυρα δεν μοιράζεται τις ίδιες αντιλήψεις περί διεθνούς δικαίου και κυριαρχίας. Πολλές φορές, χρησιμοποιεί αυτούς τους όρους εργαλειακά και οπορτουνιστικά.
- Ανατροπή της προβλεψιμότητας: Ο Ελληνισμός πρέπει να πάψει να προσαρμόζεται παθητικά και να αναπτύξει μια δική του μη γραμμική στρατηγική, με τολμηρές ενέργειες. Η αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ., η πλήρης ενεργοποίηση της αεράμυνας στο Αιγαίο, και η ψύχραιμη άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων είναι ενέργειες που μεταφέρουν το παιχνίδι σε νέο επίπεδο.
Η Ώρα της Πρωτοβουλίας
Η Ελλάδα οφείλει να ξεφύγει από τη στρατηγική άμυνας και να περάσει σε μια ενεργητική πολιτική. Ο στόχος δεν είναι να εξουδετερώσει πλήρως την Τουρκία –κάτι πρακτικά αδύνατο– αλλά να την αναγκάσει να παίξει άμυνα, να καθυστερεί, να διστάζει. Να γνωρίζει ότι η ελληνική απάντηση δεν θα είναι προβλέψιμη και «λογική» με δυτικά μέτρα, αλλά δυναμική και μη γραμμική.
Η στρατηγική του χάους φοβάται μόνο ένα πράγμα: την οργανωμένη και ψύχραιμη ισχύ. Αν η Άγκυρα βλέπει ότι το κόστος υπερβαίνει το όφελος, θα υποχωρήσει, όπως κάθε παίκτης που λειτουργεί με ρεαλιστικά κριτήρια. Η Δύση πρέπει να σταματήσει να εξιδανικεύει τη συνεργασία με την Τουρκία. Η τουρκική κυβέρνηση θα συνεργαστεί αν αυτό εξυπηρετεί τους δικούς της στόχους. Οφείλουμε να πράξουμε το ίδιο.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
