Monir Ghaedi
Καθώς οι διαπραγματευτές του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών φτάνουν στη Μασκάτ για τον τρίτο γύρο των πυρηνικών συνομιλιών, ακολουθεί μια ανασκόπηση του πώς φτάσαμε ως εδώ και τι διακυβεύεται.
Τι συμβαίνει στις τρέχουσες συνομιλίες;
Ο τρίτος γύρος των πυρηνικών διαπραγματεύσεων μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ ξεκίνησε το Σάββατο στη Μασκάτ, την πρωτεύουσα του Ομάν, με στόχο μια συμφωνία που θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην περιφερειακή και παγκόσμια ασφάλεια.
Μια επιτυχής συμφωνία θα μπορούσε να μειώσει τον κίνδυνο νέας σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή με εμπλοκή των ΗΠΑ, του Ισραήλ και του Ιράν, να περιορίσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης και ενδεχομένως να οδηγήσει σε άρση των αμερικανικών κυρώσεων, αναζωογονώντας την πληγείσα οικονομία του Ιράν και αναδιαμορφώνοντας το πολιτικό του τοπίο.
Στους δύο πρώτους γύρους συζητήσεων στη Ρώμη και το Ομάν, τα δύο μέρη συμφώνησαν ότι οι διαπραγματεύσεις θα βασίζονται στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης και στην παροχή διαβεβαιώσεων αναφορικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, σε αντάλλαγμα για την άρση των κυρώσεων.
Αυτός ο τρίτος γύρος σηματοδοτεί την έναρξη συνομιλιών σε «επίπεδο εμπειρογνωμόνων» μεταξύ των ομάδων του Ιράν και των ΗΠΑ.
Την Παρασκευή, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Αμπάς Αραγτσί, έφτασε στη Μασκάτ επικεφαλής υψηλόβαθμης διπλωματικής, τεχνικής και επιστημονικής αποστολής. Ο ανώτερος διαπραγματευτής των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, προσγειώθηκε το Σάββατο, συνοδευόμενος από ομάδα υπό την καθοδήγηση του ανώτερου αξιωματούχου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Μάικλ Άντον και ειδικούς από το Υπουργείο Οικονομικών.
Οι συνομιλίες επικεντρώνονται σε τεχνικά ζητήματα όπως η επιτήρηση των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, τα επίπεδα εμπλουτισμού ουρανίου, η διαχείριση των αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου και οι πρακτικές λεπτομέρειες της άρσης των αμερικανικών κυρώσεων.
Τι διακυβεύεται;
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), έως τον Μάρτιο του 2025, το Ιράν είχε συγκεντρώσει πάνω από 100 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου σε καθαρότητα 60%, πολύ κοντά στα επίπεδα που απαιτούνται για την κατασκευή πυρηνικών όπλων (περίπου 90%).
Το Ιράν επιμένει ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα δεν στοχεύει στην κατασκευή όπλων.
Τους τελευταίους μήνες, ο Τραμπ έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναλάβουν στρατιωτική δράση κατά του Ιράν εάν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν. Η Τεχεράνη, από την πλευρά της, έχει απειλήσει με σκληρή αντεπίθεση σε περίπτωση επίθεσης και έχει υπονοήσει ότι θα μπορούσε να αποχωρήσει από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (NPT) — κίνηση που θα αύξανε τις περιφερειακές εντάσεις και θα ωθούσε και άλλες χώρες σε προγράμματα πυρηνικών όπλων.
Το Ιράν επίσης ελέγχει το Στενό του Ορμούζ, κρίσιμο σημείο διέλευσης παγκόσμιων αποστολών πετρελαίου, και διαθέτει στρατιωτικές δυνατότητες να πλήξει αμερικανικές βάσεις στον Κόλπο και αλλού στην περιοχή — ενέργειες που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν τις αγορές ενέργειας και να διαταράξουν περαιτέρω το παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο έχει ήδη πληγεί από τους δασμούς του Τραμπ.
Παρόλο που το Ιράν και οι σύμμαχοί του έχουν υποστεί σημαντικά πλήγματα στη Συρία, στον Λίβανο και αλλού, η Τεχεράνη διατηρεί την ικανότητα να ανταποκριθεί σε στρατιωτική δράση, κάτι που θα μπορούσε να κλιμακώσει περαιτέρω τις συγκρούσεις στην περιοχή.
Ταυτόχρονα, η ιρανική οικονομία καταρρέει υπό το βάρος των κυρώσεων, της διαφθοράς και της κακοδιαχείρισης. Πολλοί Ιρανοί που αντιμετωπίζουν υψηλό πληθωρισμό και οικονομικές δυσκολίες ελπίζουν σε μια συμφωνία που θα φέρει ανακούφιση. Το Ιράν έχει γνωρίσει κατά καιρούς μαζικές κοινωνικές αναταραχές τα τελευταία χρόνια και χωρίς συμφωνία, περαιτέρω πολιτική αστάθεια φαίνεται πιθανή.
Πώς φτάσαμε ως εδώ;
Το 2015, το Ιράν υπέγραψε ιστορική συμφωνία με τις μεγάλες δυνάμεις, γνωστή ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), περιορίζοντας το πυρηνικό του πρόγραμμα με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων.
Ωστόσο, το 2018, κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας, ο Τραμπ αποσύρθηκε από τη συμφωνία, επικρίνοντάς την ως προσωρινή και ανεπαρκή όσον αφορά το ιρανικό πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων. Η κυβέρνησή του επανέφερε βαριές κυρώσεις στο πλαίσιο της «εκστρατείας μέγιστης πίεσης».
Το Ιράν κατάφερε να παρακάμψει εν μέρει τις κυρώσεις πουλώντας πετρέλαιο και φυσικό αέριο μέσω ανεπίσημων αγορών σε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Μαλαισία. Ωστόσο, η οικονομία του — ειδικά οι τομείς εκτός της ενέργειας — έχει πληγεί σοβαρά από τις κυρώσεις και τον αποκλεισμό από διεθνείς τραπεζικές συναλλαγές.
Σε απάντηση, το Ιράν άρχισε να υπερβαίνει σταδιακά τους περιορισμούς του JCPOA, αυξάνοντας τα επίπεδα εμπλουτισμού ουρανίου.
Οι πρόσφατοι γύροι προκαταρκτικών συνομιλιών στο Ομάν και τη Ρώμη χαρακτηρίστηκαν εποικοδομητικοί, με το Ιράν να εκδηλώνει προθυμία επιστροφής στα επίπεδα εμπλουτισμού του 2015.
Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, που προηγουμένως είχε απαγορεύσει συνομιλίες με την κυβέρνηση Τραμπ, έχει τώρα εγκρίνει τις διαπραγματεύσεις και εξέφρασε στήριξη στην ομάδα διαπραγματευτών.
Ωστόσο, βαθιά δυσπιστία εξακολουθεί να υφίσταται. Οι Ιρανοί διαπραγματευτές φέρεται να απαιτούν εγγυήσεις ότι η Ουάσινγκτον δεν θα εγκαταλείψει μια μελλοντική συμφωνία, όπως έκανε το 2018.
Ποια είναι τα εμπόδια;
Αντικρουόμενα μηνύματα από Αμερικανούς αξιωματούχους δημιουργούν ασάφεια σχετικά με τη στάση της Ουάσινγκτον. Ορισμένοι διαπραγματευτές έχουν προτείνει να επιτραπεί στο Ιράν περιορισμένος εμπλουτισμός ουρανίου υπό αυστηρή διεθνή εποπτεία. Άλλοι, όπως ο Υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο, υποστηρίζουν ότι το Ιράν θα πρέπει να εισάγει εμπλουτισμένο ουράνιο αντί να το παράγει.
Ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Μάικ Γουόλτζ απαιτεί την πλήρη αποσυναρμολόγηση της ιρανικής πυρηνικής υποδομής — αίτημα που η Τεχεράνη απορρίπτει κατηγορηματικά.
Σε μια απρόσμενη κίνηση, μετά τον δεύτερο γύρο διαπραγματεύσεων στη Ρώμη, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αραγτσί πρότεινε να επιτραπεί αμερικανική επένδυση στον πολιτικό πυρηνικό τομέα του Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής έως και 19 νέων αντιδραστήρων, ως εγγύηση κατά της στρατιωτικοποίησης.
Ο Πρόεδρος Τραμπ έχει δηλώσει ότι κάθε μελλοντική συμφωνία «δεν θα μοιάζει με εκείνη του 2015» και υποσχέθηκε ότι θα είναι «διαφορετική και ίσως πολύ ισχυρότερη». Ωστόσο, αντιμετωπίζει το δίλημμα να σκληρύνει τη συμφωνία αρκετά ώστε να ικανοποιήσει επικριτές όπως το Ισραήλ και τα κράτη του Κόλπου, χωρίς να οδηγήσει σε κατάρρευση των διαπραγματεύσεων.
Σχόλιο των “Α” για τις διαπραγματεύσεις Ιράν-ΗΠΑ στη Μασκάτ :
Οι πυρηνικές συνομιλίες στη Μασκάτ, αν και τεχνικά παρουσιάζονται ως μια ακόμη προσπάθεια επαναπροσέγγισης Ιράν-ΗΠΑ, στην πραγματικότητα αντικατοπτρίζουν τη βαθιά ανασφάλεια που διαπερνά ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Με το Ιράν να έχει πλησιάσει σε επικίνδυνα επίπεδα εμπλουτισμού ουρανίου και τις Ηνωμένες Πολιτείες να απειλούν εκ νέου με στρατιωτική δράση, το διακύβευμα δεν είναι απλώς ένα πυρηνικό πρόγραμμα. Είναι το ερώτημα αν η περιοχή θα οδεύσει σε μια νέα, καταστροφική φάση σύγκρουσης ή αν θα βρεθεί, έστω και προσωρινά, ένα μονοπάτι συνεννόησης.
Το Ιράν, αποδυναμωμένο οικονομικά και πιεσμένο κοινωνικά, έχει ανάγκη την άρση κυρώσεων για να αποτρέψει εσωτερική αποσταθεροποίηση. Η Ουάσινγκτον, αντιμέτωπη με ένα παγκόσμιο σκηνικό ενεργειακής κρίσης και γεωπολιτικής αστάθειας, αναζητά έναν τρόπο να περιορίσει την ιρανική απειλή χωρίς να βυθιστεί σε άλλη μια πολυδάπανη στρατιωτική περιπέτεια.
Ωστόσο, τα εμπόδια είναι τεράστια: η βαθιά δυσπιστία, οι εσωτερικές πιέσεις και στις δύο χώρες, καθώς και οι επιρροές τρίτων δυνάμεων όπως το Ισραήλ και οι μοναρχίες του Κόλπου. Και φυσικά, το πολιτικό “τραύμα” της αποτυχίας του JCPOA το 2018 δεν έχει επουλωθεί.
Συμπερασματικά, οι συνομιλίες στη Μασκάτ ίσως είναι μια σπάνια ευκαιρία να “παγώσουν” οι εξελίξεις σε μια επικίνδυνη στιγμή. Αλλά ακόμη κι αν επιτευχθεί κάποια συμφωνία, το πραγματικό ερώτημα παραμένει: μπορεί πλέον η Δύση και το Ιράν να χτίσουν ένα πλαίσιο μακροπρόθεσμης σταθερότητας ή είμαστε καταδικασμένοι να βλέπουμε κύκλους κρίσεων και προσωρινών αναστολών;
