Του Ευάγγελου Γριβάκου, Αντιστρατήγου ε.α. - Νομικού
Ο Εμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε το 1772 στο χωριό Δοβίστα (νυν «Εμμανουήλ Παπάς» ) Σερρών. Η πατριωτική δράση του ξεκίνησε ενωρίς καθόσον, ως ευκατάστατος ευπατρίδης, διέθετε μεγάλα χρηματικά ποσά προς «εξαγορά» από τους Τούρκους προνομίων επ΄ωφελεία των αδυνάτων και κατατρεγμένων συμπατριωτών του, ακόμη και της ποινής του θανάτου.
Το 1817, μετά από διαμάχη με τον τοπάρχη Γιουσούφ Μπέη, εγκαταθίσταται στην Κων/πολη και μυείται στην Φιλική Εταιρεία. Στις 23 Μαρτίου 1821 και κατόπιν εντολής του Δημ. Υψηλάντη, φορτώνει ένα πλοίο με οπλισμό και πολεμοφόδια, μεταβαίνει στην Μονή Εσφιγμένου του Αγ. Όρους και ξεκινά πυρετώδεις προετοιμασίες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, με στρατολόγηση εθελοντών Μοναχών και Ελλήνων από τα χωριά της Χαλκιδικής.
Η Επανάσταση στην Χαλκιδική εκδηλώθηκε στις 17 Μαΐου 1821. Αρχηγός της «και υπερασπιστής της Μακεδονίας» ανακηρύχθηκε ο Εμμανουήλ Παπάς, με ορμητήριο το Αγ. Όρος. Το εκστρατευτικό σώμα κινήθηκε επί δύο αξόνων. Στον βόρειο άξονα ενήργησε ο Εμμανουήλ Παππάς προς Απολλωνία και Στενά της Ρεντίνας, με σκοπό να αποτρέψει ενισχύσεις των Τούρκων από Βορά και στον δυτικό ο γενναίος Οπλαρχηγός Σταμάτιος (Στάμος) Κάψας (ή καπετάν Χάψας), από το χωριό Παζαράκι της Κασσάνδρας, που προέλασε μέσω των χωριών Κομίστα, Ιερισσός, Αρναία, Αγ. Πρόδρομος , Γαλάτιστα, κατέλαβε τα επαναστατημένα Βασιλικά και κατεδίωξε την τουρκική δύναμη μέχρι το χωριό Σέδες (Θέρμη).
Στα μέσα Ιουνίου 1821, ο Μπαϊράμ Πασάς, ορμώμενος με 23.000 στρατό από Ανατ. Θράκη, προσέβαλε τα τμήματα του Εμμανουήλ Παπά και τα απώθησε. Στη συνέχεια εισήλθε στην Θεσσαλονίκη, ενίσχυσε τον στρατό του και κινήθηκε προς Βασιλικά τα οποία ήδη είχε καταλάβει ο Αχμέτ Μπέης των Γιαννιτσών, που κατέσφαξε τον πληθυσμό τους. Οι επαναστάτες του Χάψα, μάταια προσπάθησαν να αντιτάξουν άμυνα κατά του Μπαϊράμ Πασά έξω από τα Βασιλικά, στην θέση Τσελέπη Πέτρα, στους πρόποδες του βουνού Βουζιάρη. Κάμφθηκαν πολεμώντας ηρωικά και αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 62 νεκρούς, μεταξύ των οποίων και ο καπετάν Χάψας, ενώ οι απώλειες των Τούρκων προσέγγισαν τους 500. Με την κατάρρευση του μετώπου οι επαναστατικές δυνάμεις διασκορπίσθηκαν και η κεντρική Χαλκιδική παραδόθηκε στους Τούρκους που πυρπολούσαν και έσφαζαν αδιακρίτως.
Ο Εμμανουήλ Παππάς έφυγε από το Αγ. Όρος και ήλθε στην Κασσάνδρα για να οχυρώσει την διώρυγα της Ποτίδαιας. Στις αρχές Ιουλίου 1821 οι Τούρκοι εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση κατά της διώρυγας αλλά τελικά δεν μπόρεσαν να την εκπορθήσουν, τραπέντες εις άτακτο φυγή. Σε αυτή την πρόσκαιρη νίκη συνέβαλαν και 11 ψαριανά πλοία τα οποία, από την πλευρά της θάλασσας, βομβάρδισαν το τουρκικό στρατόπεδο και ανεφοδίασαν τους επαναστάτες.
Παρά τις πρόσκαιρες επιτυχίες, η κατάσταση στην Κασσάνδρα δεν ήταν καθόλου ευνοϊκή. Ο Παπάς, στην απόγνωσή του, έγραψε προσωπική επιστολή στον Δημ. Υψηλάντη ζητώντας βοήθεια. Η απάντηση του Υψηλάντη ήλθε αρνητική με την αιτιολογία ότι οι δυνάμεις ασχολούνταν ολοκληρωτικά με την πολιορκία της Τρίπολης.
Στις 30 Οκτωβρίου οι Τούρκοι κατέλαβαν την οχύρωση της Ποτίδαιας και μετά ολόκληρη την Κασσάνδρα και την Σιθωνία. Ο Παπάς με δυσκολία κατέφυγε στο Αγ. Όρος όπου επικρατούσε η ίδια κατάσταση. Απογοητευμένος και από την στάση των Μοναχών - που συνθηκολόγησαν με τον διοικητή Θεσ/νίκης Αβδούλ Αβούδ και αρνούνταν να συνεχίσουν τον αγώνα - αποφάσισε να αναχωρήσει για την Ύδρα με το πλοίο του φίλου του Αντώνη Βισβίζη. Διαπλέοντας τον Καφηρέα, νότια της Εύβοιας και εξαντλημένος από τις κακουχίες και τις συγκινήσεις του πολέμου άφησε την τελευταία του πνοή στις 5 Δεκεμβρίου 1821. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Ύδρα και ετάφη με τιμές Αρχιστρατήγου. Στις 17 Ιουνίου 1966 τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στις Σέρρες και εναποθηκεύθηκαν κάτω από τον ανδριάντα του, στην πλατεία Ελευθερίας.
Εν κατακλείδι, ο Εμμανουήλ Παππάς υπήρξε μια από τις πλέον ευγενείς και πατριωτικές μορφές της Παλιγγενεσίας, που δαπάνησε την τεράστια περιουσία του (300.000 δίστηλα τάλαρα) για την επιτυχία της Επανάστασης. Αν και αγνοούσε την στρατιωτική τέχνη, ο αγώνας που με Πίστη και ισχυρή θέληση οργάνωσε και διεξήγαγε στην Μακεδονία, ενέπλεξε, επί σχεδόν ένα χρόνο, σημαντικό όγκο τουρκικών δυνάμεων παρέχοντας, έτσι, περισσότερο χρόνο στους επαναστατημένους Έλληνες του Νότου να οργανωθούν για την αντιμετώπιση του προελαύνοντος εχθρού. Το παράδειγμά του ακολούθησαν και τα περισσότερα από τα 11 τέκνα του. Τρία, μάλιστα, από αυτά σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης : Ο Αθανάσιος, το 1826, ακολουθώντας τον Καραϊσκάκη στην Στερεά Ελλάδα, ο Ιωάννης, μαζί με 50 Μακεδόνες πολεμιστές στο Μανιάκι (20 Μαΐου 1826) με τον Παπαφλέσσα και ο Νικόλαος, στην μάχη του Καματερού (27 Ιανουαρίου 1827) κατά του Κιουταχή.
To 1843, στο Ελληνικό Βουλευτήριο αναρτήθηκε το όνομά του Εμμανουήλ Παπά ως ενός από τους πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης και με Βασιλικό Διάταγμα απονεμήθηκε σ’ αυτόν τιμητικά ο βαθμός του «Συνταγματάρχου».
Εν τούτοις, σε σύγκριση με τις υπηρεσίες που προσέφερε προς την Πατρίδα και με βάση τα σημερινά δεδομένα, ο βαθμός του Συνταγματάρχου ήταν «κατώτερος» της προσωπικότητας του Παπά και τον αδικούσε κατάφωρα. Άλλωστε, ο ίδιος ο Δημ. Υψηλάντης, διαρκούντος του Αγώνα, τον είχε ονομάσει «πληρεξούσιον αρχηγόν και διοικητήν των στρατιωτικών δυνάμεων του Αγίου Όρους, της Κασσάνδρας και της Θεσσαλονίκης» δηλ. Αρχιστράτηγο.
Η δικαίωση ήλθε πέρυσι με την ευκαιρία του εορτασμού για την συμπλήρωση των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 και του θανάτου του. Το Ελληνικό Κράτος, με το από 3-12-2021 Προεδρικό Διάταγμα ( ΦΕΚ 3047/10-12-2021 τ. Γ’) και έπειτα από Πρόταση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας και σχετική Απόφαση του Συμβουλίου Αρχηγών Γενικών Επιτελείων (ΣΑΓΕ), απένειμε σε αυτόν τον Μακεδονομάχο του 1821 τον βαθμό του «Υποστρατήγου επί τιμή» (την μέγιστη διάκριση που μπορεί να δοθεί, βάσει κειμένης νομοθεσίας, σε αυτές τις περιπτώσεις) «για τον απαράμιλλο ηρωισμό, την αυτοθυσία και την αφοσίωση που επέδειξε προς το Ελληνικό Έθνος και την Επανάσταση του 1821». Την τιμητική διάκριση ανακοίνωσε επίσημα εκ μέρους των Ενόπλων Δυνάμεων της Χώρας ο Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγος κ. Λαλούσης Χαράλαμπος μετά την αρχιερατική Θ. Λειτουργία και την επιμνημόσυνη δέηση που έλαβαν χώρα στις 5 Δεκεμβρίου2021, στον Ι. Ναό του Αγ. Αθανασίου της γενέτειρας του Εμμανουήλ Παπά , με την παρουσία πολιτειακών, πολιτικών, στρατιωτικών κλπ Αρχών.
Η απονομή του «Υποστρατήγου επί τιμή» στον Εμμανουήλ Παπά επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά ότι : Η ΕΥΓΝΩΜΟΜΟΥΣΑ ΠΑΤΡΙΣ ΜΠΟΡΕΙ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΝΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΕΙ ΝΑ ΤΙΜΗΣΕΙ ΤΑ ΑΞΙΑ ΤΕΚΝΑ ΤΗΣ ΑΛΛΑ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΤΑ ΛΗΣΜΟΝΕΙ. Ας είναι αιωνία η μνήμη του και οι αγώνες του υπόδειγμα φωτεινό για τους Νεοέλληνες.
