Εν μέσω συνεχιζόμενων εντάσεων και σημαντικών αμερικανικών επενδύσεων στον εκσυγχρονισμό του πυρηνικού οπλοστασίου των ΗΠΑ, ο ρωσικός στρατός έχει δοκιμάσει επιτυχώς ένα νέο αντιβαλλιστικό πυραυλικό σύστημα που προορίζεται να καταρρίψει oρισμένους δυτικούς βαλλιστικούς/κατευθυνόμενους πυραύλους. Το αμυντικό σύστημα δοκιμάστηκε στην περιοχή Sary-Shagan στο Καζακστάν, μια εγκατάσταση που ιδρύθηκε υπό τη Σοβιετική Ένωση και μισθώνεται από τη Ρωσία. Χτύπησε τον προσομοιωμένο στόχο σύμφωνα με δήλωση του ρωσικού υπουργείου Άμυνας. Η δοκιμή πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες μετά την επιτυχή δοκιμή συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας από αντιτορπιλικό πολεμικό πλοίο, με περαιτέρω δοκιμές και από τις δύο χώρες να αναμένονται κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους.
Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας σημείωσε ότι το νέο σύστημα πυραυλικής άμυνας, ο χαρακτηρισμός του οποίου δεν αποκαλύφθηκε, σχεδιάστηκε για να προφυλαχθεί η χώρα από αεροπορικές και διαστημικές επιθέσεις. “Στην περιοχή δοκιμών Sary-Shagan (Δημοκρατία του Καζακστάν), πλήρωμα των στρατευμάτων αεράμυνας και πυραυλικής άμυνας των Αεροδιαστημικών Δυνάμεων πραγματοποίησε με επιτυχία μια τακτική δοκιμαστική εκτόξευση ενός νέου πυραύλου του ρωσικού συστήματος πυραυλικής άμυνας”, ανέφερε το υπουργείο. Τα πιο εξέχοντα αμυντικά συστήματα της Ρωσίας με τέτοιες δυνατότητες υπό ανάπτυξη είναι τα S-500 και A-235. Το πρώτο σχεδιάστηκε κυρίως για να εξουδετερώσει βαλλιστικούς πυραύλους, δορυφόρους και αεροσκάφη υψηλής αξίας, όπως τα αμερικανικά αεροσκάφη E-3 AWACS. Το τελευταίο σχεδιάστηκε αποκλειστικά για άμυνα εναντίον στόχων στο διάστημα, όπως βαλλιστικοί πύραυλοι και έχει τη μεγαλύτερη εμβέλεια από οποιοδήποτε σύστημα πυραύλων εδάφους-αέρος στον κόσμο (πάνω από 1.500 χιλιόμετρα).
Να σημειωθεί πως οι Ηνωμένες Πολιτείες σε σειρά αναλύσεων του Πενταγώνου παρουσιάζουν το πεδίο του διαστήματος ως ”μελλοντικός χώρος κυριαρχίας των ΗΠΑ” σε αντίθεση με χώρους όπως ο κυβερνοχώρος και η θάλασσα, όπου έχουν αντιληφθεί πλέον πως ο όρος της κυριαρχίας δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στην αντίληψη αυτή βασίζεται και η ”Μονάδα Διαστημικού Πολέμου” που δημιούργησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες επί Trump, η οποία όπως φαίνεται θα συνεργαστεί και με ιδιωτικές εταιρείες που ασχολούνται με το αντικείμενο των C4ISR, ISTAR, C6ISR συστημάτων αλλά και την διαστημικών δομών. Ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι το Starlink του Elon Musk, σύμφωνα με το οποίο η εταιρεία Space-X πήρε άδεια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Διαστήματος για εκτόξευση σχεδόν 1.200 δορυφόρων πάσης φύσεως. Το πρόγραμμα αυτό θα αναλάβει τον ”καθαρισμό” του διαστήματος από παλαιούς δορυφόρους και τα υποπροϊόντα τους, θα προσδώσει τεράστια συνεισφορά στην ανάπτυξη των ταχυτήτων του internet (καθώς η Κίνα έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε αυτόν τομέα μέσω ανάπτυξης 5G και πειραματικού δορυφόρου 6G).
Είναι πλέον επίσημο πως σε συνεργασία με το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ η Stralink θα αναπτύξει μέσω των δορυφορικών δικτύων ένα ενιαίο δικτυοκεντρικό σύστημα παγκόσμιας παρακολούθησης (TRACKER) που θα δώσει έμφαση τόσο στην βελτιστοποίηση των συστημάτων παγκόσμιας πλοήγησης, όσο και στην έγκαιρη ανίχνευση εκτόξευσης βαλλιστικών πυραύλων, στην στοχοποίηση Κινεζικών Κατευθυνόμενων Πυραύλων της γενιάς Dong Feng και γενικότερα στην αριστοποίηση των δικτυοκεντρικών επιχειρησιακών δομών του Αμερικανικού Στρατεύματος. Είναι ήδη γνωστό πως μέσω στρατιωτικών δορυφόρων χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία, οι ΗΠΑ (ίσως και η Ινδία) είναι ικανές να προσβάλλουν εχθρικούς στόχους στην γη αλλά και να παρέμβουν στα συστήματα πλοήγησης των κατευθυνόμενων πυραύλων, να αλλάξουν την τροχιά τους, ακόμα και να τους απενεργοποιήσουν. Το διάστημα πλέον γίνεται το πεδίο όπου δραστηριοποιούνται τα ”αυτιά και τα μάτια” των στρατευμάτων και όπως προκύπτει από τα προαναφερθέντα, οι πρώτες δομές που θα εμπλακούν σε διενέξεις μεταξύ υπερδυνάμεων είναι οι διαστημικές. Έτσι βλέπουμε πως η Ρωσία έχει κάθε λόγο να αναπτύσσει S-500 με αντιδορυφορικές ικανότητες, καθώς έτσι θα κλείσει πλέον την αλυσίδα υψομετρικής άμυνας των A2/AD δομών της, που κυριαρχούν πλέον στο επιχειρησιακό περιβάλλον της Αρκτικής, της Μαύρης Θάλασσας, της Κασπίας και της Μεσογείου (λιμάνι Λατάκια-Συρία).
Η Γεωστρατηγική διάσταση της Σελήνης
Το φεγγάρι δεν θεωρείται πλέον ως ένας νεκρός βράχος όπου η ανθρωπότητα προσγειώνεται για λίγες μέρες, επιδεικνύει τεχνολογία και μετά ταξιδεύει πίσω στη Γη. Σήμερα ο λόγος για το φεγγάρι αφορά το δυναμικό των πόρων του, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίας υδάτινου πάγου, ηλιακής ενέργειας και στοιχείων σπάνιων γαιών όπως η πλατίνα, το τιτάνιο, το σκάνδιο και το ύτριο. Ορισμένα εκ των προαναφερθέντων στοιχείων αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι κατασκευής στρατιωτικών τεχνολογιών αιχμής. Οι Κινέζοι διαστημικοί επιστήμονες και μηχανικοί έχουν αναγνωρίσει από καιρό το οικονομικό δυναμικό των διαστημικών πόρων για να συμπεριλάβουν 10 δισεκατομμύρια δολάρια απόδοση των επενδύσεων από τη ζώνη Γη-Σελήνη ετησίως έως το 2050.
Από το 2002, ο Ouyang Ziyuan, επικεφαλής επιστήμονας και ιδρυτής του προγράμματος σεληνιακής εξερεύνησης της Κίνας (CLEP) διευκρίνισε ότι ”ο μακροπρόθεσμος στόχος της Κίνας είναι να δημιουργήσει μια βάση στο φεγγάρι για να αξιοποιήσει τους πλούσιους πόρους”. Η εκτόξευση από το φεγγάρι είναι 22 φορές πιο αποτελεσματική από την εκτόξευση από τη Γη λόγω της βαρύτητας της Γης. ”Για να αποκτήσετε πρόσβαση σε αυτούς τους σεληνιακούς πόρους, θα χρειαστεί μια μακροχρόνια μόνιμη παρουσία, πρώτα ρομποτική και μετά ανθρώπινη. Αυτή η πτυχή της πρώτης απόκτησης αυτόνομων ρομποτικών σεληνιακών βασικών ικανοτήτων τονίζεται στο μνημόνιο Κίνας-Ρωσίας”.
Παρόμοια με τα μακροπρόθεσμα σχέδια της Κίνας για μόνιμη παρουσία στο φεγγάρι και σεληνιακή ερευνητική βάση έως το 2036, η Ρωσία το 2018 ανακοίνωσε το δικό της σεληνιακό σχέδιο, το οποίο περιελάμβανε πρακτικές εξόρυξης πόρων, υποστηριζόμενες από ένα σχέδιο κατασκευής βάσης μεταξύ 2025 και 2040. Το πρώτο στάδιο αφορά την αποστολή διαστημικών μέσων σε σεληνιακή τροχιά (2025), το δεύτερο στάδιο θα είναι η κατασκευή μιας σεληνιακής βάσης (2025-2034) και το τρίτο στάδιο (2040) θα περιλαμβάνει την κατασκευή ενός «ολοκληρωμένου συστήματος επανδρωμένης εξερεύνησης της Σελήνης». Ο πρώην επικεφαλής σχεδιαστής των επανδρωμένων διαστημικών προγραμμάτων της Ρωσίας, Yevgeny Mikrin, σε συνέντευξή του στο δίκτυο RIA Novosti τον Νοέμβριο του 2018, διευκρίνισε ότι η κατασκευή της αποικίας του φεγγαριού θα ξεκινήσει το 2025.
Η στρατηγική αναγνώριση του κρίσιμου ρόλου της οικονομικής ζώνης Γης-Σελήνης για τη μελλοντική ανάπτυξη και χρήση του διαστήματος είναι ο πρώτος κρίκος στον οποίο στηρίζεται το μνημόνιο συμφωνίας Κίνας-Ρωσίας. Εκτός από αυτό, υπάρχουν δύο άλλες συγκεκριμένες γεωπολιτικές και περιοριστικές ρυθμίσεις.
Γεωπολιτικές εκτιμήσεις
Το μέλλον του διαστήματος είναι τα οικονομικά οφέλη που θα προσδώσει, με τις πιθανές αποδόσεις να εισέρχονται στα τρισεκατομμύρια δολάρια. Η ισχυρή οικονομική ανάπτυξη οδηγεί σε στρατιωτικές και άλλες δυνατότητες προβολής ισχύος. Τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία κατανοούν τον αντίκτυπο του διαστήματος στο μέλλον της παγκόσμιας ηγεσίας. Η Κίνα θέλει να γίνει η κορυφαία διαστημική δύναμη έως το 2045, έτσι ώστε να εορτάσει την εκατονταετία της ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας το 2049. Ο Πρόεδρος Xi Jinping έχει επανειλημμένα τονίσει την εγγενή συμβολή του διαστήματος στην παγκόσμια ηγεσία της Κίνας. Η ιδέα πίσω από τη διαστημική φιλοσοφία της Κίνας είναι η επίδειξη τεχνολογίας αιχμής, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπινων αποστολών, των σεληνιακών προσγειώσεων, των επιστροφών σεληνιακού δείγματος και των αποστολών στον Άρη, που θα ακολουθηθούν από την κατασκευή ενός μόνιμου διαστημικού σταθμού.
Αυτό το σεληνιακό μνημόνιο είναι μια συνέχεια της γεωπολιτικής συμπεριφοράς των δύο εθνών στη Γη, όπου η Κίνα και η Ρωσία έχουν δημιουργήσει εναλλακτικά συστήματα ασφαλείας, όπως ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης και η Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI) υπό την ηγεσία της Κίνας, της οποίας η Ρωσία είναι συμμετέχουσα χώρα. Μόλις προσελκύσουν αρκετούς συνεργάτες και υπογράφοντες για την σεληνιακή ερευνητική τους βάση, η Κίνα και η Ρωσία θα έχουν τη δύναμη και την επιρροή να δημιουργήσουν έναν εναλλακτικό κρατικοκεντρικό μηχανισμό που δημιουργεί το ρυθμιστικό καθεστώς γύρω από τη σεληνιακή εξερεύνηση και ανάπτυξη.
Η υπογραφή ενός μνημονίου για τη σεληνιακή ανάπτυξη έχει επίσης πολλές μακροπρόθεσμες στρατηγικές επιπτώσεις και για τα δύο μέλη. Πρώτον, η Ρωσία αποκτά πρόσβαση σε μια διεθνή δομή που έχει ήδη τεθεί υπό το σχέδιο BRI της Κίνας, στην οποία συμμετέχουν σχεδόν 140 χώρες. Και οι δύο πλευρές έχουν πρόσβαση σε ιστότοπους εκτόξευσης, σταθμούς εδάφους και σταθμούς δεκτών στην Κίνα και την Ρωσία, καθώς και πρόσβαση σε μια καθολική δεξαμενή επιστημονικών ταλέντων. Θα μπορούν επίσης να διαιρέσουν το μακροπρόθεσμο κόστος έρευνας και ανάπτυξης. Τέλος, το μνημόνιο προσφέρει μια μάλλον ευέλικτη διεθνή εταιρική σχέση για τις χώρες. Μια απόφαση για την ένταξη έγκειται πρωτίστως είτε στον Xi είτε στον Πούτιν, σε αντίθεση με τις διαστημικές συνεργασίες των ΗΠΑ, οι οποίες πρέπει να περάσουν από διάφορες διεργασίες εκκαθάρισης μεταξύ διαφόρων οργανισμών, καθώς και μέσα από χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες.
Το μεγάλο άλμα κατασκευής του πρώτου Κινεζικού Διαστημικού Σταθμού
Με την επιτυχή έναρξη της βασικής ενότητας ανάπτυξης διαστημικών συστημάτων εν ονόματι Tianhe του Κινεζικού Διαστημικού Σταθμού (CSS), η Κίνα επέδειξε και πάλι τις φιλοδοξίες της να γίνει σημαντικός διεθνής δρον στον τομέατων διαστημικών τεχνολογιών. Το Tianhe (που σημαίνει “Heavenly Harmony”) είναι η πρώτη φάση ανάπτυξης της πρώτης διαστημικής πλατφόρμας της Κίνας για στέγαση αστροναυτών στο διάστημα.
Η άφιξη του Tianhe σε τροχιά σηματοδοτεί ένα επιθετικό χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση της κατασκευής του σταθμού μέχρι τα τέλη του 2022, έχοντας οργανώσει δύο ακόμη πτήσεις για τον Μάιο και τον Ιούνιο. Η τελευταία πτήση θα δει τρεις αστροναύτες να επιβιβάζονται για πρώτη φορά στο σταθμό, μετά την άφιξή τους και να ελλιμενίζονται στο διαστημόπλοιο Shenzhou. Δύο μικρότεροι, προσωρινοί σταθμοί — Tiangong-1 και Tiangong-2 — λειτουργούν σε τροχιά από το 2011 έως το 2019, ενεργώντας ως δοκιμαστικοί χώροι για κατοίκηση αστροναυτών. Το Tiangong-1 κάηκε κατά τη διάρκεια μιας ανεξέλεγκτης απώλειας τροχιάς πάνω από τον Ειρηνικό το 2018, ενώ το Tiangong-2 αποπροσανατολίστηκε σκόπιμα το 2019.
Η Κίνα αρχικά σχεδίαζε να ξεκινήσει η κατασκευή του νέου σταθμού το 2020. Ωστόσο, τα προβλήματα εξάτμισης του turbopump, σε συνδυασμό με έναν πύραυλο Long March 5 που ξεκίνησε το 2017 ανάγκασαν έναν επανασχεδιασμό και έναν ανασχεδιασμό ενός από τους κινητήρες του ανυψωτή, καθυστερώντας αρκετά έργα. Η εκτόξευση του Tianhe είναι η πρώτη από τις 11 προγραμματισμένες αποστολές συναρμολόγησης – τέσσερις από τις οποίες θα περιλαμβάνουν αστροναύτες – για την παράδοση και τη σύνδεση πολλαπλών ενοτήτων του CSS. Σε αυτά περιλαμβάνονται δύο επιστημονικά εργαστήρια για έρευνα σε τομείς όπως η κρυστάλλωση πρωτεϊνών, η δυναμική των υγρών, η καύση του χώρου και η παρακολούθηση της ανάπτυξης των κυττάρων στη μικροβαρύτητα.
Ένα προγραμματισμένο επίκεντρο του έργου του κινεζικού σταθμού θα είναι ένα διαστημικό τηλεσκόπιο τύπου Hubble εξοπλισμένο με κάμερα 2,5 δισεκατομμυρίων pixel που του δίνει ένα αναφερόμενο πεδίο προβολής 300 φορές μεγαλύτερο από το παρατηρητήριο Hubble. Η μονάδα τηλεσκοπίου θα είναι σε θέση να συνδέεται με το σταθμό για συντήρηση. Κινεζικά και διεθνή πληρώματα – Ευρωπαίοι αστροναύτες εκπαιδεύονται στην Κίνα – προετοιμάζονται επίσης για συνεργατικές επιστημονικές αποστολές στο σταθμό. Η Κίνα έχει ήδη λάβει περισσότερες από 800 προτάσεις για πειράματα από επιστήμονες σε όλο τον κόσμο.
Ο κινεζικός σταθμός ακολουθεί ένα μοντέλο «το λιγότερο είναι περισσότερο», καθώς θα έχει λιγότερες ενότητες από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ωστόσο, η μονάδα Tianhe είναι μεγαλύτερη από οποιαδήποτε μονάδα ISS, μήκους 16,6 μέτρων και πλάτους 4,2 μέτρων και ζυγίζει 22 τόνους. Το Tianhe φιλοξενεί χώρους διαμονής για τρεις αστροναύτες και περιλαμβάνει όλα τα συστήματα ελέγχου για ισχύ, πρόωση, σύνδεση και υποστήριξη ζωής.
Η αρχιτεκτονική του σταθμού αντικατοπτρίζει εκείνη της ρωσικής προσέγγισης. Το Tianhe μιμείται το Zarya Functional Cargo Block (FGB) της Ρωσίας, το πρώτο μεγάλο τμήμα του ISS που κυκλοφόρησε το 1998. Σε αυτό το βασικό μπλοκ θα βρίσκονται δύο επιστημονικά εργαστήρια, με την ονομασία Wentian και Mengtian. Ο σταθμός θα είναι επίσης εξοπλισμένος με τον ρωσικό βραχίονα Lyappa παρόμοιο με εκείνο του σταθμού Mir της δεκαετίας του 1990. Παρόλο που οι Κινέζοι επιστήμονες λένε ότι το CSS δεν προορίζεται να ανταγωνιστεί άμεσα με το ISS, πιστεύουν ότι η συμπαγής σχεδίαση του σταθμού τους – ζυγίζει 66 τόνους σε σύγκριση με τους 450 τόνους του ISS και κοστίζει πολύ λιγότερο – θα το κάνει πιο αποτελεσματικό.
Το Κογκρέσο των ΗΠΑ απαγόρευσε την Κίνα από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και όλες τις διαστημικές δραστηριότητες υπό την ηγεσία της NASA το 2011, επικαλούμενη ανησυχίες εθνικής ασφάλειας. Οι αναμνήσεις αυτής της απόρριψης και η αποφασιστικότητα να προχωρήσουμε ανεξάρτητα στο διάστημα, εξακολουθούν να είναι ισχυρές.
Τα επιτεύγματα της Κίνας στο διάστημα δεν πρέπει να μειωθούν, λέει ο Leroy Chiao, πρώην διοικητής της NASA και διοικητής του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού. «Ο πρώτος λόγος που μια χώρα μπαίνει σε αυτήν την επιχείρηση είναι για το εθνικό της κύρος», λέει. «Η Κίνα είναι εδώ για μεγάλο χρονικό διάστημα. Θέλουν να είναι ο ηγέτης στην εξερεύνηση του διαστήματος και σε όλους τους τομείς της επιστήμης. Να αναμένετε λοιπόν οι δυνατότητες του σταθμού τους να είναι σημαντικές. “
Ο Dean Cheng, ανώτερος ερευνητής στο Heritage Foundation στην Ουάσινγκτον, πιστεύει ότι η διεθνής συνεργασία θα είναι το επίκεντρο. «Τι σημαίνει ο κινεζικός διαστημικός σταθμός για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα;» ρωτάει. Ωστόσο, λέει, «οι Κινέζοι θα καλέσουν αναμφίβολα αλλοδαπούς στο διαστημικό σταθμό και μπορεί να το κάνουν νωρίς. Η επιλογή των αστροναυτών θα συμβεί τόσο για πολιτικούς όσο και για επιστημονικούς λόγους. ” Ο James Head, ένας πλανητικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου Brown που συνεργάζεται συχνά με Κινέζους επιστήμονες, χαρακτήρισε την έναρξη του Tianhe ως «σημαντική στιγμή για την εξερεύνηση του διαστήματος της Κίνας».
Στις 9 Μαρτίου 2021, η Εθνική Διοίκηση Διαστήματος της Κίνας (CNSA) και η Ρωσική Υπηρεσία Διαστήματος (ROSCOSMOS) υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας (ΜΣ) για την από κοινού κατασκευή μιας αυτόνομης σεληνιακής μόνιμης ερευνητικής βάσης. Χρησιμοποιώντας τα κελεύσματα της συνθήκης ”language of the Outer Space Treaty of 1967”, η Κίνα και η Ρωσία τόνισαν ότι το μνημόνιο αφορά την επιστημονική ανακάλυψη καθώς και τη χρήση του σεληνιακού εδάφους. Η συμφωνία από τον Διεθνή Σεληνιακό Ερευνητικό Σταθμό (ILRS) ως «μια ολοκληρωμένη επιστημονική βάση πειραμάτων με την ικανότητα μακροπρόθεσμων αυτόνομων λειτουργιών, χτισμένων στην σεληνιακή επιφάνεια ή/και στη σεληνιακή τροχιά. Θα πραγματοποιεί αντικειμενικές επιστημονικές ερευνητικές δραστηριότητες όπως η σεληνιακή εξερεύνηση και χρήση του σεληνιακού τοπίου”.
Το ότι η Κίνα και η Ρωσία θα συνεργαστούν για την εξερεύνηση και τη χρήση σεληνιακών πόρων δεν αποτελεί έκπληξη. Και οι δύο χώρες, ειδικά η Ρωσία, παρακολουθούσαν με μεγάλη προσοχή καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν τις ”Συμφωνίες Άρτεμις” για τη δημιουργία ενός διεθνούς μηχανισμού σεληνιακής ανάπτυξης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και των χωρών εταίρων. Η ROSCOSMOS, ως αντίδραση στις συμφωνίες Artemis και ιδιαίτερα στην εκτελεστική εντολή του πρώην Προέδρου Donald Trump στις 6 Απριλίου 2020 σχετικά με τη χρήση διαστημικών πόρων για διεθνείς συνεργασίες δήλωσε, μέσω του αναπληρωτή διευθυντή της διεθνούς συνεργασίας, Σεργκέι Σαβέγιεφ, ότι « οι ΗΠΑ επιχειρούν να απαλλοτριώσουν το διάστημα με επιθετικά σχέδια για την πραγματική ανάληψη άλλων πλανητών», τονίζοντας ότι έρχονται σε αντίθεση με την αρχή της διεθνούς συνεργασίας. Το Κρεμλίνο παρομοίασε την εκτελεστική εντολή του Τραμπ με τον αποικισμό του διαστήματος, με τον εκπρόσωπο του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ να δηλώνει ότι θα ήταν «απαράδεκτο» για τις ΗΠΑ να ιδιωτικοποιήσουν και να αποικίσουν το διάστημα.
Πηγή: infognomonpolitics.gr
Πηγή: i-epikaira.blogspot.com
