Ιστορική Αναδρομή.
Ευάγγ. Αθανασιάδης(*)
Η χερσόνησος της Καλλίπολης είναι η βορειοδυτική χερσαία πλευρά των Δαρδανελίων.
Σύνοψη.
Η Εκστρατεία της Καλλίπολης, έλαβε χώρα στη χερσόνησο της Καλλίπολης κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Από τον Φεβρουάριο έως και τον Απρίλιο του 1915, προηγήθη ανεπιτυχείς ναυτικοί βομβαρδισμοί εξουδετερώσεως των επακτίων πυροβολείων. Οι χερσαίες επιχειρήσεις, απόβαση στη χερσόνησο, διεξήχθησαν από 25 Απριλίου 1915, μέχρι 9 Ιανουαρίου 1916.
Ήταν Συμμαχική Βρετανό-γαλλική επιχείρηση με στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Μετά από οκτώ μήνες σκληρών μαχών και πολλά θύματα και στις δύο πλευρές η προσπάθεια απέτυχε και η δύναμη εισβολής τελικά αποχώρησε. Η εκστρατεία αυτή θεωρείται μια μεγάλη αποτυχία για τους Συμμάχους.
Οι σύμμαχοι.
Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ως μέλος του βρετανικού πολεμικού συμβουλίου, αρμόδιος για τις ναυτικές επιχειρήσεις, πρότεινε, στις 25 Νοεμβρίου 1914, επίθεση του συμμαχικού στόλου εναντίον των Δαρδανελίων.
Ο πρώτος λόρδος του ναυαρχείου, Τζον Άρμπουθνορ Φίσερ, είχε αντιδράσει, θεωρώντας το σημείο απόρθητο.
Στις 3 Ιανουαρίου 1915, ο αρχηγός των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, Δούκας Νικόλαος, ζήτησε από τους συμμάχους να χτυπήσουν τα Δαρδανέλια ή αλλού, ώστε να μειωθεί η τουρκική πίεση κατά των Ρώσων στον Καύκασο. Το αίτημα του Νικόλαου επανέφερε στο προσκήνιο την πρόταση του Τσόρτσιλ .
Στην Ελλάδα
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ελπίζοντας στη διεκδίκηση της Κωνσταντινούπολης έδωσε την άδεια στη Μεγάλη Βρετανία να χρησιμοποιήσει τη Λήμνο ως ναυτική βάση. Πάνω απ’ όλα όμως, διεκδίκησε τη συμμετοχή της χώρας μας στην όλη επιχείρηση. (Στην Λήμνο υπάρχουν συμμαχικά νεκροταφεία της περιόδου και κάθε έτος γίνονται επετειακές τελετές).
Περίπου 15.000 άπειροι Αυστραλοί και Νεοζηλανοί στρατιώτες, αποβιβάστηκαν στη Λήμνο στις ακτές της Καλλίπολης.
Στην Καλλίπολη θα ήταν η πρώτη φορά που η νεοσύστατη Αυστραλιανή Αυτοκρατορική Δύναμη, θα έπαιρνε μέρος σε πολεμική αναμέτρηση.
Τον Ιανουάριο του 1915 ο Βενιζέλος επανέρχεται στις προτάσεις του προς τον Βασιλέα για έξοδο της Ελλάδας στο πλευρό των συμμάχων. Ο Ιωάννης Μεταξάς ως μέλος του Γενικού Επιτελείου Στρατού, παίρνει εντολή να καταθέσει σχέδιο συμμετοχής των ελληνικών δυνάμεων. Ο Μεταξάς θεώρησε το σχέδιο των Αγγλογάλλων, άθλιο.
Ο Μεταξάς, αντί σχεδίου καταθέτει υπόμνημα μη συμμετοχής στον πόλεμο, το οποίο συνοδεύει και με την παραίτησή του. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού συμφώνησε με τον Μεταξά. Κύρια σημεία στα οποία βασιζόταν η διαφωνίας του Μεταξά ήταν τα εξής:
1) Η διαφαινόμενη συμμετοχή της Βουλγαρίας στο πλευρό των Κεντρικών αυτοκρατοριών,
2) Η ανεπάρκεια της δυνάμεως του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος
3) Το γεγονός ότι πλέον είχε χαθεί το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
4) Οι Τούρκοι είχαν οχυρώσει πολύ καλά την περιοχή και ήταν βέβαιο πως θα προέβαλλαν ισχυρή αντίσταση.
Ο Βενιζέλος υποβάλλει την παραίτηση του. Και η Ελλάδα δεν θα συμμετάσχει.
Οι επιχειρήσεις
Ο Στόλος. Μεταξύ Φεβρουαρίου – Απριλίου 1915 ο συμμαχικός στόλος επιχείρησε τρεις φορές να σιγήσει τα τουρκικά πυροβολεία στα Στενά, χωρίς επιτυχία. Οι Σύμμαχοι στην προσπάθειά τους αυτή απώλεσαν πέντε θωρηκτά και οκτώ υποβρύχια (η συμμετοχή και βύθιση των υποβρυχίων είναι μάλλον ναυτικό παράδοξο). Η αποτυχία τους να παραβιάσουν τα Στενά με το ναυτικό, τούς ανάγκασε να αποφασίσουν να αποβιβαστούν στην χερσόνησο της Καλλίπολης.
Η απόβαση
Τη νύχτα της 24ης προς 25η Απριλίου 1915 διενεργήθηκαν δύο παραπλανητικές αποβάσεις σε άλλους όρμους. Το πρωί της 25η έγινε η κύρια προσπάθεια με πενιχρές επιτυχίες και με πολλές απώλειες. Οι κύριες αιτίες, η οχύρωση των θέσεων και η έλλειψη αιφνιδιασμού (Επιβεβαίωση της εκτιμήσεως Μεταξά).
Ο στρατηγός των συμμάχων, σερ Ιαν Χάμιλτον, θα πει το ίδιο βράδυ: «Χρειάστηκαν 10 χρόνια για να παρθεί η Αρχαία Τροία που βρισκόταν στα ίδια Στενά. Τώρα καταλαβαίνω πόσο δύσκολο είναι να κατακτήσουμε τα Στενά αυτά».
Τις τουρκικές δυνάμεις στην Καλλίπολη διοικούσαν ο Γερμανός Λίμαν φον Σάντερς και ο Τούρκος Εσάτ πασάς, άλλοτε διοικητή των Ιωαννίνων, που είχε αιχμαλωτίσει ο ελληνικός στρατός το 1913. (Η τουρκική αμυντική οχύρωση του Μπιζανίου στα Ιωάννινα ήταν έργο του Πρώσου στρατάρχη Κόλμαρ Φράιχερ φον ντερ Γκόλτζ, επονομαζόμενου και Goltz πασά, που υπήρξε αναδιοργανωτής του οθωμανικού στρατού κατά των Ελλήνων. Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους διοίκησε δύο Τουρκικές Στρατιές εναντίον των Άγγλων στην Εγγύς Ανατολή, στο Ιράκ. Πέθανε στις 19 Απριλίου του 1916 από τύφο, στη Βαγδάτη και τάφηκε στην Κωνσταντινούπολη.)
Ο στρατηγός Χάμιλτον. Διατάζει σχεδόν καθημερινές επιθέσεις, ελπίζοντας να κάμψη τους Τούρκους, αγνοώντας, πράγμα απαράδεκτο για στρατηγό, το γεγονός ότι ο Τσώρτσιλ δεν του είχε εξασφαλίσει ούτε τις στοιχειώδεις δυνάμεις (επιβεβαίωση των εκτιμήσεων Μεταξά).
Δεν είχε καν το απαραίτητο 3 προς 1 υπέρ του, αναλογία που ίσως να σου έδινε εν έτη 1915 την ελπίδα να κατακτήσει μια ανηφόρα σπαρμένη με πολυβόλα και πυροβολικό.
Σύντομα οι επιχειρήσεις εκφυλίστηκαν σε πόλεμο χαρακωμάτων. Εκεί οι ασθένειες και η ζέστη αποδείχθηκαν χειρότεροι εχθροί από τους Τούρκους.
Επίθεση 5-6 Αυγούστου.
Οι Σύμμαχοι ενίσχυσαν τις δυνάμεις τους και στις 5 και 6 Αυγούστου, εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση, που σύμφωνα με τους ειδικούς, μπόρεσαν να φθάσουν κοντά στη νίκη, ωστόσο δεν τα κατάφεραν.
Οι ευθύνες των αξιωματικών τεράστιες. Έστελναν τα τμήματά τους ακάλυπτα απέναντι στα τούρκικα όπλα χωρίς καν προπαρασκευή πυροβολικού.
H αποτυχία της επίθεσης του Αυγούστου αποτέλεσε κρίσιμη καμπή της εκστρατείας.
Στο μεταξύ η είσοδος της Βουλγαρίας στο πλευρό των Κεντρικών αυτοκρατοριών απαγκίστρωσε 200.000 Τούρκους της τουρκοβουλγαρικής μεθορίου και να ενισχύσουν την Καλλίπολη….. οι αρχικές 500.000 των Τούρκων θα γινόταν 700.000 χιλιάδες. Ο φόβος του Μεταξά επαληθεύτηκε και σε αυτό.
Πίσω στο Λονδίνο, οι αποτυχίες του Αυγούστου είχαν εγείρει σοβαρές ενστάσεις για τη συνέχιση της εκστρατείας. Και ειδικά όταν τα γεγονότα στο Δυτικό Μέτωπο απαιτούσαν μεγαλύτερη προσοχή.
O στρατηγός Χάμιλτον ζητούσε περισσότερους άνδρες, αλλά είχε περιέλθει σε δυσμένεια.
Τελικά, αντικαταστάθηκε από το στρατηγό σερ Τσάρλς Μονρώ στα μέσα Οκτωβρίου, ο οποίος έλαβε μία πρωτόγνωρη εντολή: “Πράξε ό,τι νομίζεις”.
Ακόμη μια ανεπιτυχής ενέργεια τον Νοέμβριο έκρινε τελεσίδικα την τύχη του πόλεμου και τον έκλεισε.
Η εκκένωση.
Ακολούθησαν κάκιστες καιρικές συνθήκες. Καταιγίδες πλημμύρισαν τα χαρακώματα και έπνιξαν αρκετούς άνδρες. Ακολούθησε χιόνι που αύξησε τα θύματα.
Τα τμήματα ήταν σε άθλια κατάσταση και το πολεμικό συμβούλιο αποφάσισε, την απόσυρση των Βρετανικών δυνάμεων.
Διατάχθηκε «αθόρυβη εκκένωση» της Καλλίπολης, τη νύχτα 8 προς 9 Ιανουαρίου 1916. Στον Πόλεμο αυτόν έχασαν τη ζωή τους 130.000 άνδρες, ενώ ακόμα 60.000 βρέθηκαν εκτός μάχης από τις αρρώστιες.
Για τη μάχη της Καλλίπολης, γράφτηκε πως «δεν υπήρξε στρατηγικό λάθος που να μην διαπράχθηκε».
Συμπεράσματα:
1. Ο Τσόρτσιλ έπεσε τόσο έξω;
2. Ποια η αναγκαιότητα των στενών για στους Άγγλους; Οι ρώσοι δεν θέλανε την Ελληνική παρουσία στα στενά. Ούτε οι σύμμαχοι την επιδίωκαν. Ο Βενιζέλος την ζητούσε. Ποιες οι σημερινές προεκτάσεις;;
3. Ο Μεταξάς είχε τόσο καθαρή εκτίμηση; Το να συνοδεύσει την εισήγηση με παραίτηση, ποιο συμβολισμό είχε; Μάλιστα στο υπόμνημά του ανέφερε ότι αν εξασφαλιζόταν α) επαρκείς συμμαχικές δυνάμεις, β) η μη εμπλοκή των Βουλγάρων και γ) η συμμετοχή Ελλήνων Αξκών στην σχεδίαση των συμμάχων, ήταν σύμφωνος με την συμμετοχή της Ελλάδος.
4. Ο Βενιζέλος ήταν ένας Μέγας Οραματιστής Εθνεγέρτης. Γνώριζε ότι δεν ήταν πρακτικός άνθρωπος να υλοποιήσει τα οράματά του. Είχε επίγνωση αυτού. Το ήξερε, αλλά ήξερε και να επιλέγει ανθρώπους ικανούς και τολμηρούς να το κάνουν.
(*) Ο Ευάγγελος Αθανασιάδης είναι Συνταγματάρχης ε.α.
