Γράφει ο
Βασίλης Γιαννακόπουλος, γεωστρατηγικός αναλυτής
geostrategical@yahoo.gr
Είναι γεγονός ότι η διπλωματική απομόνωση της Ντόχα και η απομάκρυνσή της από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου δεν προέκυψε εν αιθρία, αλλά προετοιμαζόταν εδώ και καιρό. Μάλιστα, πριν μερικές εβδομάδες, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ σε ομιλία του στο Ριάντ κάλεσε τους εκπροσώπους 50 μουσουλμανικών χωρών «να εξοντώσουν την τρομοκρατία», η Σαουδική Αραβία και οι υπόλοιπες χώρες του Κόλπου «κοίταξαν με νόημα» το Κατάρ.
Τις επόμενες μέρες, οι δημοσιογράφοι της Al-Arabiya και της National (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) δημοσίευσαν άρθρα, στα οποία περιέγραφαν λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο το Κατάρ απειλούσε την περιοχή του Κόλπου. Συγκεκριμένα, ο Χουσεΐν Σομπόκσι της Al-Arabiya ανέφερε ότι «το Κατάρ υποστηρίζει το Ιράν και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα», ενώ οΧασσάν Χασσάν της National κατηγόρησε το Κατάρ για «υποστήριξη του ακραίου ισλαμισμού στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς». Άλλωστε, ο Τραμπ στην ομιλία του είχε αναφερθεί και στην Χαμάς.
Από την ισραηλινή πλευρά, η Jerusalem Post σε πρόσφατο άρθρο της υποστήριξε: «…Αυτό δεν είναι καινούριο, το Κατάρ παρείχε αφειδώς μετρητά στην Χαμάς και στους ακραίους ισλαμιστές από την Τυνησία έως την Αίγυπτο, τη Λιβύη και τη Συρία, για μισή δεκαετία. Επομένως, αυτό που άλλαξε είναι ότι οι χώρες του Κόλπου και η σύμμαχός τους Αίγυπτος επέλεξαν να δράσουν αποφασιστικά. Αυτές είναι ακριβώς οι χώρες που τα τελευταία χρόνια βλέπουν το Ισραήλ όχι ως σύμμαχο, αλλά ως κράτος με κοινά συμφέροντα. Γι αυτές τις χώρες, το Ιράν, οι σουνίτες τζιχαντιστές, η Χαμάς, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και η Χεζμπολάχ είναι κοινοί εχθροί… Το Κατάρ εκτίθεται ως υποστηρικτής του χάους και της αστάθειας…».
Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι η απόφαση να καταστούν αυστηρότερες οι κυρώσεις για το Κατάρ ήρθε μετά από μια «ενορχηστρωμένη εκστρατεία» συγκεκριμένων ΜΜΕ, προκειμένου να τεθούν οι βάσεις για ότι ακολούθησε. Ποιος όμως κατάφερε να εμπλέξει, να πείσει και να συντονίσει τόσους κρατικούς δρώντες, σ΄ αυτή την διπλωματική στοχοποίηση του Κατάρ;
Η «ενοχλητική» εξωτερική πολιτική της Ντόχα
Επειδή τα αίτια των κρίσεων είναι άμεσα συνδεδεμένα με την υποστήριξη συγκεκριμένων συμφερόντων ή και την εξουδετέρωση συγκεκριμένων απειλών, θα πρέπει να διακρίνουμε πως συνδέονται και τι αναμένουν οι χώρες, που αποφάσισαν να «στοχοποιήσουν» το Κατάρ, μετά την τρέχουσα «τεχνητή» κρίση στον Κόλπο.
Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, η Ντόχα χρησιμοποιεί τους σημαντικούς οικονομικούς της πόρους (τα σημαντικά αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν καταστήσει το Κατάρ την χώρα με το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στον κόσμο και με τη χαμηλότερη ανεργία, μικρότερη του 0,5%), προκειμένου να συνάψει σχέσεις συνεργασίας με ένα ευρύ φάσμα περιφερειακών δρώντων, αρκετοί από τους οποίους εμφανίζουν συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, έχει αναδειχθεί σε βασικό μεσολαβητή των περιφερειακών συγκρούσεων και η εξωτερική πολιτική της έρχεται σε αντίθεση με εκείνη του de facto ηγέτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, δηλαδή το Ριάντ.
Είναι γνωστό ότι το Κατάρ φιλοξενεί ηγέτες της Χαμάς, διατηρεί δεσμούς με το ιρανικό θεοκρατικό καθεστώς, ενώ ταυτόχρονα φιλοξενεί στο έδαφός του και σημαντικές αμερικανικές δυνάμεις, τις οποίες η Τεχεράνη θεωρεί ως σοβαρή απειλή τόσο για το Ιράν όσο και για την σταθερότητα της περιοχής του Περσικού Κόλπου. Στο παρελθόν, φιλοξένησε μια ομάδα Αφγανών Ταλιμπάν και διευκόλυνε τις συνομιλίες μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ταλιμπάν. Από την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης (2011), έχει επιδιώξει σε ορισμένες περιπτώσεις να χρησιμοποιήσει τις στρατιωτικές του δυνάμεις, προκειμένου να διαμορφώσει το αποτέλεσμα συγκεκριμένων περιφερειακών εξεγέρσεων. Για παράδειγμα, διεξήγαγε αεροπορικές επιδρομές για τη στήριξη των δυνάμεων, που απομάκρυναν τον ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι, αλλά και υποστήριξε τις ομάδες των σουνιτών ανταρτών, που αγωνίζονται να ανατρέψουν τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ Άσσαντ. Συγκεκριμένα, συνεργάσθηκε με την Αλ Νούσρα, αν και επίσημα προσπάθησε(;) να την πείσει να τερματίσει τις σχέσεις της με την Αλ Κάιντα. Από την πλευρά της, το 2016 η Αλ Νούσρα ανακοίνωσε ότι δεν διατηρεί πλέον δεσμούς με την ηγεσία της Αλ Κάιντα, ωστόσο αυτό δεν έχει αποδειχθεί.
Στην Αίγυπτο, μετά την πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ το 2011, η Ντόχα υποστήριξε τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τον ηγέτη της, Μοχάμαντ Μόρσι, που κέρδισε τις προεδρικές εκλογές το 2012, με αποτέλεσμα να προκληθεί ρήξη στις σχέσεις της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων με το Κατάρ. Μάλιστα, το Κατάρ χορήγησε στον Μόρσι βοήθεια ύψους περίπου πέντε δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ αντίθετα, το 2013, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υποστήριξαν έντονα το στρατιωτικό πραξικόπημα της Αιγύπτου. Έκτοτε, οι σχέσεις του Κατάρ με τον πρώην στρατιωτικό ηγέτη και πρόεδρο της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φαττάχ αλ Σίσι, παραμένουν τεταμένες.
Στην Λιβύη, μετά το 2011, το Κατάρ υποστήριξε τους Λίβυους οπαδούς της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ενώ στα τέλη του 2016, μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, υποστήριξε συγκεκριμένες αντιμαχόμενες φατρίες, περιπλέκοντας με αυτό τον τρόπο τις διεθνείς προσπάθειες για τη δημιουργία μιας ενοποιημένης πολιτικής δομής.
Το 2015, αναπτύσσοντας 1.000 στρατιώτες και τεθωρακισμένα, εντάχθηκε στον στρατιωτικό συνασπισμό υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, ο οποίος διεξήγαγε επιχειρήσεις κατά των σιιτών ανταρτών Χούθι της Υεμένης.
Σε γενικές γραμμές, η καταριανή ηγεσία συντάσσεται με τα υπόλοιπα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου και τις Ηνωμένες Πολιτείες, για την αντιμετώπιση της στρατηγικής του Ιράν. Για παράδειγμα, στη διάρκεια της χρονικής περιόδου 2010-2016, ενέκρινε διεθνείς κυρώσεις εναντίον του Ιράν, αλλά παράλληλα επιδίωξε να διατηρήσει διπλωματικές σχέσεις με την Τεχεράνη. Τον Ιανουάριο του 2016, προκειμένου να επιδείξει αλληλεγγύη προς τη Σαουδική Αραβία, όταν το Ριάντ αποφάσισε την εκτέλεση ενός σιίτη κληρικού, απέσυρε τον πρέσβη του από την Τεχεράνη. Ωστόσο, φρόντισε και πάλι να διατηρήσει κάποιες διπλωματικές σχέσεις με τους Ιρανούς, σε αντίθεση με τη στάση της Σαουδικής Αραβίας και του Μπαχρέιν.
Το Κατάρ μαζί με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δραστηριοποιήθηκαν ενεργά στην υποστήριξη των αντικυβερνητικών ανταρτών της Συρίας, κυρίως με την παροχή όπλων. Μάλιστα, αρκετά δημοσιεύματα των ΜΜΕ χαρακτηρίζουν την Ντόχα ως «στενό εταίρο της Τουρκίας», στην στήριξη των συριακών αντάρτικων φατριών. [1] Οι στενές σχέσεις που ανέπτυξε το Κατάρ κυρίως με την Αλ Νούσρα, παρακλάδι της Αλ Κάιντα και οργάνωση που αναγνωρίζεται ως τρομοκρατική, αποδεικνύονται από το γεγονός ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, διαμεσολάβησε και πέτυχε την απελευθέρωση Λιβανέζων και Δυτικών αιχμαλώτων. Στα τέλη Νοεμβρίου του 2016, ο υπουργός Εξωτερικών του Κατάρ δήλωσε ότι «η Ντόχα θα συνεχίσει να εξοπλίζει τους Σύριους αντάρτες, ακόμη και αν η νέα αμερικανική κυβέρνηση παύσει να υποστηρίζει τις φατρίες των ανταρτών». Ταυτόχρονα, αναγνωρίζοντας την επιρροή της Ρωσίας στη Συρία και στην περιοχή γενικότερα, το Ταμείο Επενδύσεων του Κατάρ έχει αυξήσει τις επενδύσεις του στη Ρωσία, ιδιαίτερα στην εταιρεία παραγωγής ενέργειας Rosneft. Παρόλα αυτά, συμμετέχει στις αεροπορικές επιδρομές κατά του Ισλαμικού Κράτους, στο πλαίσιο του στρατιωτικού συνασπισμού υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου
Το Κατάρ ως μέλος του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council – GCC) συχνά αποκλίνει από τους στόχους που θέτουν τα υπόλοιπα μέλη (Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν και Ομάν), σε περιφερειακά ζητήματα. Για παράδειγμα, υποστηρίζει σθεναρά το κίνημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία, μετά το 2011, έχει προκαλέσει την έναρξη πολιτικών αγώνων σε αρκετά αραβικά κράτη, υποστηρίζοντας ότι «η Μουσουλμανική Αδελφότητα αντιπροσωπεύει ένα μέτριο πολιτικό ισλαμιστικό κίνημα, που μπορεί να ενισχύσει την περιφερειακή σταθερότητα».
Οι διαφορές του Κατάρ με τις υπόλοιπες χώρες του Συμβουλίου διευρύνθηκαν σε σημείο που η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν, τα οποία αντιμετωπίζουν την Μουσουλμανική Αδελφότητα ως «σημαντική απειλή», απέσυραν τους πρέσβεις τους από τη Ντόχα, τον Μάρτιο του 2014, κατηγορώντας το Κατάρ για «υποστήριξη της τρομοκρατίας». [2]
Χρηματοδότηση της Τρομοκρατίας
Σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, «άτομα από το Κατάρ εξακολουθούν να χρησιμεύουν ως πηγή οικονομικής στήριξης σε τρομοκρατικές και βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες, ιδιαίτερα σε περιφερειακές θυγατρικές της Αλ Κάιντα, όπως η Αλ Νούσρα». [3] Τον Οκτώβριο του 2016, Ο Ντάνιελ Γκλάσερ, τότε βοηθός γραμματέας για την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας στο Γραφείο Τρομοκρατίας και Οικονομικών Πληροφοριών, δήλωσε σε ερευνητικό ινστιτούτο της Ουάσιγκτον ότι «κατά την τελευταία δεκαετία, το Κατάρ είχε σημειώσει μικρή πρόοδο στην αντιμετώπιση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, σε σχέση με τη Σαουδική Αραβία». [4]
Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιβάλει κυρώσεις σε πολλά άτομα που ζουν στο Κατάρ, για τη συγκέντρωση κεφαλαίων ή για δωρεές τόσο στην Αλ Κάιντα όσο και στο Ισλαμικό Κράτος. [5]
Πάντως, να σημειώσουμε ότι, στα τέλη Φεβρουαρίου του 2017, ίσως σε μια προσπάθεια να επιδείξει αυξημένη συνεργασία, το Κατάρ φιλοξένησε μια συνάντηση της ομάδας εργασίας “Egmont Group”, η οποία απαρτιζόταν από 152 χώρες-μέλη χρηματοπιστωτικών πληροφοριών.
Αντιτρομοκρατική συνεργασία
Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Κατάρ συμφωνούν για την αντιμετώπιση μιας τρομοκρατικής απειλής, τότε η συνεργασία του Κατάρ κατά της τρομοκρατίας είναι σημαντική. Ωστόσο, η συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας συχνά διαταράσσεται από την έλλειψη συμφωνίας ως προς το ποιες ομάδες ή άτομα πρέπει να χαρακτηριστούν ως «τρομοκράτες».
Ορισμένες ομάδες, που οι Ηνωμένες Πολιτείες χαρακτηρίζουν ως τρομοκρατικές οργανώσεις, θεωρούνται από το Κατάρ ως «νόμιμα αραβικά κινήματα». Για παράδειγμα, το Κατάρ υποστηρίζει την σουνιτική παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς, αλλά μαζί με τα υπόλοιπα κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου θεωρεί την σιιτική λιβανέζικη οργάνωση Χεζμπολάχ, που υποστηρίζεται έντονα από το Ιράν, ως «τρομοκρατική οργάνωση». Μάλιστα στο παρελθόν, πριν χαρακτηρισθεί η Αλ Κάιντα ως τρομοκρατική οργάνωση, υπήρξε έντονη υποστήριξη υψηλόβαθμων αξιωματούχων του Κατάρ για μέλη της Αλ Κάιντα που κατοικούσαν ή διερχόταν από το Κατάρ, συμπεριλαμβανομένου του αρχιτέκτονα της επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, Χαλίντ Σαΐκ Μοχαμάντ. [6]
Να σημειωθεί ότι, το προηγούμενο έτος, η κυβέρνηση του Κατάρ παραβίασε την υπόσχεσή της προς τις Ηνωμένες Πολιτείες «να μην επιτρέπει στους Καταριανούς ιεροκήρυκες την θρησκευτική υποκίνηση, σε τεμένη της πανεπιστημιούπολης στα περίχωρα της Ντόχα», όπου λειτουργούν αρκετά παραρτήματα αμερικανικών πανεπιστημίων. [7] Επιπρόσθετα, οι κρατικές υπηρεσίες του Κατάρ, όπως το Γραφείο Κρατικής Ασφάλειας και το Υπουργείο Εσωτερικών έχουν περιορίσει το ανθρώπινο δυναμικό και εξαρτώνται από υπηκόους τρίτων χωρών για την πλήρωση των θέσεων επιβολής του νόμου.
Σίγουρα, η παρούσα κατάσταση στην περιοχή του Κόλπου χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα περίπλοκη. Δεν θα παρεκκλίναμε αισθητά από την πραγματικότητα, αν θα υποστηρίζαμε ότι πρόκειται για μια περιορισμένης χρονικής διάρκειας τεχνητή περιφερειακή κρίση, μέσω ενός ενορχηστρωμένου διπλωματικού σχεδίου πολλαπλών δρώντων, με στόχο την αλλαγή συμπεριφοράς της Ντόχα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και υποστήριξης ακραίων ισλαμικών ομάδων. Ωστόσο, η πιθανότητα απώλειας ελέγχου των μελλοντικών εξελίξεων δεν είναι μηδενική. Επιπρόσθετα, ο κίνδυνος επιδείνωσης των διμερών σχέσεων μεταξύ χωρών της Μέσης Ανατολής είναι ορατός, όπως εξάλλου ορατός είναι και ο κίνδυνος πρόκλησης σοβαρών πολιτικών και οικονομικών επιπτώσεων (από τις πρώτες ώρες της κρίσης, το μπρεντ σημείωσε ανοδική πορεία, ενώ παρατηρήθηκαν και σοβαρά προβλήματα στις αεροπορικές και ναυτιλιακές μεταφορές).
[1] Voice of America News, “Turkey Opens First Mideast Military Base in Qatar”, May 10, 2016
[2] Reuters, “Saudi Arabia, UAE, and Bahrain End Rift with Qatar, Return Ambassadors”, November 16, 2014
[3] State Department report on international terrorism for 2015
[4] Barbara Slavin, Al Monitor, “U.S. Treasury Official Praises Saudi Cooperation Against Terror Funding”, October 14, 2016
[5] U.S. Treasury Department, “Treasury Designated Twelve Foreign Terrorist Fighter Facilitators”, September 24, 2014
[6] Final Report of the National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States
[7] David Weinberg, The Huffington Post, “Hate Preachers on Qatar Campus: Obama Gives Qatar Undeserved A+ on Fighting Incitement”, May 2, 2016
militaire