25.12.15

Πρωτοχρονιά και Χριστούγεννα στην προεπαναστατική Αγία Πετρούπολη


 Λεβ Λουριέπεριοδικό Ogoniok

Γνώριμες εικόνες στην Ελλάδα, οι γιορτές επί Ρωσικής Αυτοκρατορίας

Η Πρωτοχρονιά έγινε η σημαντικότερη γιορτή στη Ρωσία μόνο όταν εδραιώθηκε η σοβιετική εξουσία. Στη Ρωσική Αυτοκρατορία των αρχών του 20ου αιώνα, κατά την αλλαγή του χρόνου γιορτάζονταν ευρέως περισσότερες γιορτές.

Ο πληθυσμός της πρωτεύουσας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας χωριζόταν σε κλειστά κοινωνικά στρώματα, όπως οι κάστες των Ινδών. Ο ρυθμός της ζωής στη διάρκεια του έτους για κάθε ένα από αυτά, είτε επρόκειτο για την υψηλή κοινωνία, τους εργάτες εργοστασίων, τους υπηρέτες, τους φοιτητές ή απόφοιτους πανεπιστημίου, και τους φτωχούς, συνέπιπτε μόνο κάποιες φορές μέσα στο χρόνο. Δεδομένου ότι οι κάτοικοι της πόλης ήταν κατά τα 4/5 ορθόδοξοι και επειδή οι εκκλησιαστικές γιορτές των καθολικών, προτεσταντών και ορθοδόξων γειτνιάζουν ημερολογιακά, ο εορτασμός της πρωτοχρονιάς και των Χριστουγέννων, της δεύτερης σημαντικότερης μετά το Πάσχα γιορτής των ορθοδόξων, εορταζόταν ουσιαστικά απ’ όλους τους κατοίκους της Αγίας Πετρούπολης. Η έλευση των Χριστουγέννων σήμαινε την έναρξη των «Σβιάτκι», δηλαδή των εορταστικών ημερών που διαρκούσαν μέχρι τα Θεοφάνεια (από τις 25 Δεκεμβρίου ως τις 6 Ιανουαρίου).

Χριστούγεννα

Τα Χριστούγεννα ήταν και είναι οικογενειακή γιορτή, σε μεγάλο βαθμό παιδική. Ενόψει των Χριστουγέννων κάθε σωστή εφημερίδα δημοσίευσε διηγήματα και ποιήματα, στα οποία κατά κανόνα ο ήρωας σώζεται από άσχημες καταστάσεις την ημέρα της άγιας γιορτής. Τα μαγαζιά διαφήμιζαν κούκλες, επιτραπέζια και αθλητικά παιχνίδια, παιδικά πιστόλια, κουκλόσπιτα, έπιπλα, ρούχα, άμαξες, τρενάκια και μικρούς νερόμυλους που λειτουργούσαν, σιδηροδρόμους, αυτοκινητάκια. Το νέο εμπόρευμα του 1913 ήταν ο αγγλικός παιδικός ασύρματος τηλέγραφος που είχε φτιαχτεί με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας.
Χριστουγεννιάτικη κάρτ ποστάλ της τσαρικής εποχής.
Οι χαμηλά στην ιεραρχία υπάλληλοι και οι γραφιάδες αγόραζαν «δώρα φρίκης», τα οποία είχαν σκοπό να φέρουν σε αστεία θέση τους φίλους, τα ξαδέλφια, τις πεθερές. Για παράδειγμα το «μπουκαλάκι με το άρωμα» που ανοίγοντας το πώμα του πιτσίλιζε με καθαρό νερό, τα σπίρτα που αναφλέγονταν μόνα τους, λουλουδάκια για το πέτο απ’ τα οποία ξεπηδούσαν διαβολάκια...
Κάθε σοβαρή οικογένεια έστηνε το χριστουγεννιάτικο δέντρο (έλατο). Το συγκεκριμένο έθιμο είχε αντιγραφεί από τους Γερμανούς και εμφανίστηκε στην Αγ. Πετρούπολη τη δεκαετία του 1830, ενώ στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη τη Ρωσία. Τα παιχνίδια του χριστουγεννιάτικου δέντρου εισάγονταν τις ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα σε τεράστιες ποσότητες από τη Γερμανία. Τα παιχνιδάκια που είχαν τοποθετηθεί κάτω από το δέντρο χαρίζονταν σε όλα τα παιδιά που προσκαλούνταν, ενώ τα γλυκά, τα μολυβένια στρατιωτάκια, τα φρούτα, οι ξηροί καρποί που είχαν κρεμαστεί στο δέντρο, γίνονταν δώρα για τους νικητές στους συλλαβόγριφους, στους αναγραμματισμούς και στα αμέτρητα άλλα παιχνίδια.Και το χριστουγεννιάτικο τραπέζι; Μια στρουθοκάμηλος που κάθεται στα αυγά της, αλλά το σώμα είναι από ινδική καρύδα, ο λαιμός από μπανάνα, το κεφάλι από μικρό μήλο με διάτρητα μάτια, το ράμφος από αμύγδαλα... Επίσης, όπως έγραφε ο οδηγός με τα έθιμα των Χριστουγέννων, «Σπάνια κάτοικος της πρωτεύουσας θα περάσει τα Χριστούγεννα χωρίς πέρδικα ή την παραδοσιακή χήνα». Μέχρι τα Χριστούγεννα τηρούσαν αυστηρή νηστεία (αν και στην Αγ. Πετρούπολη, λίγοι νήστευαν στην πραγματικότητα).
Οι οικογένειες πήγαιναν στη χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία και γυρνώντας στο σπίτι έστρωναν το τραπέζι με διάφορα εδέσματα. Ήταν και η ώρα να δοθούν τα πολυάριθμα δώρα κάτω από το δέντρο. Από το πρωί στις λιγότερο ή περισσότερο ευκατάστατες οικογένειες έρχονταν τα φτωχά γειτονόπουλα. Εύχονταν στους σπιτονοικοκύρηδες, δόξαζαν το όνομα του Χριστού και δέχονταν το καθένα δώρα, συνήθως μικρής αξίας που κόστιζαν λίγα καπίκια. Έρχονταν να ευχηθούν για τα Χριστούγεννα και οι αστυνομικοί της περιοχής, οι καθαριστές των καμινάδων, κωδωνοκρούστες, οδοκαθαριστές, υπάλληλοι της σάουνας. Τους κερνούσαν βότκα και τους έδιναν χρήματα.  
Τα Χριστούγεννα στην αυτοκρατορική οικογένεια διέφεραν μόνο όσον αφορά τον αριθμό των χριστουγεννιάτικων δέντρων (από ένα για κάθε μέλος της οικογένειας), καθώς και για το γεγονός ότι δώρα δεν έδιναν μόνο οι μεγάλοι στα παιδιά, αλλά και τα παιδιά στους μεγάλους. Βέβαια, διαφορά υπήρχε και στην αξία των δώρων (κοσμήματα, όπλα, ζωγραφικοί πίνακες, πορσελάνες).

Πρωτοχρονιά

Χριστουγεννιάτικη κάρτ ποστάλ της τσαρικής εποχής.
Η πρωτοχρονιά για πολύ καιρό δεν αποτελούσε κάποια ιδιαίτερη γιορτή, ήταν μια συνηθισμένη εργάσιμη μέρα. Στα χωριά όμως ήταν διαφορετικά. Εκεί γιόρταζαν την ημέρα του Αγίου Βασιλείου, η οποία έπεφτε την 1η Ιανουαρίου. Ο άγιος αυτός, ο επίσκοπος Καισαρείας, θεωρούνταν προστάτης των χοίρων, γι’ αυτό την πρωτοχρονιά έτρωγαν γουρουνάκια γάλακτος. Στις αρχές του 20ου αιώνα καθιερώθηκε και ένα είδος πρωτοχρονιάτικου τελετουργικού της πρωτεύουσας. Η 1η Ιανουαρίου γιορτάζεται σαν μια άτυπη ημερομηνία ορόσημο, ως ο καιρός για έναν απολογισμό.
Απ’ την άλλη μεριά, η νύχτα της πρωτοχρονιάς ήταν καιρός ξεφαντώματος για την ανύπαντρη νεολαία της πόλης. Ύστερα από το χειμερινό λασπωμένο χιόνι της Αγ. Πετρούπολης ήταν πολύ ευχάριστη μια επίσκεψη σε κάποιο εστιατόριο ή ταβέρνα. Στο μέγαρο των συνελεύσεων των ευγενών και στο Θέατρο Σουβόριν οργανώνονταν πάρτι μασκέ.

Έως και τα Θεοφάνεια

Οι χειμερινές διακοπές διαρκούσαν δυο εβδομάδες και σ’ αυτό το διάστημα οργανώνονταν σε δημόσιους χώρους ψυχαγωγικές εκδηλώσεις για μαθητές των σχολείων της πόλης. Στις πρωινές παραστάσεις έκαιγαν ένα μεγάλο ηλεκτρικό έλατο και μοίραζαν δώρα στα παιδιά έως 10 χρονών. Μετά την πρωτοχρονιά, ήταν ο καιρός για να πουν τη μοίρα στις κοπέλες. Μάντευαν βέβαια για γαμπρό, έδιναν στον κόκορα να τσιμπάει βρώμη, άναβαν κεριά, έριχναν στη λεκάνη χαρτάκια με ονόματα των υποψήφιων γαμπρών, χρησιμοποιούσαν καθρέφτη.
Τελείωνε το διάστημα των Χριστουγέννων με θρησκευτικές πανηγυρικές εκδηλώσεις την ημέρα των Θεοφανείων. Στις 6 Ιανουαρίου πλήθος ορθοδόξων πήγαιναν στον «Ιορδάνη» (έτσι ονομάζονταν τα μέρη στα ποτάμια, στα ρυάκια, στις λίμνες, όπου πραγματοποιούσαν τον καθαγιασμό των υδάτων). Από αρκετούς ναούς οι λιτανείες κατευθύνονταν προς το νερό, όπου άνοιγαν τρύπες στον πάγο και δίπλα έφτιαχναν παρεκκλήσια. Ύστερα και από αυτό το τελετουργικό, οι «Σβιάτκι» έφταναν στο τέλος τους.
http://gr.rbth.com/