Γιαβούζ Μπαϊντάρ
Πάνε στραβά και τα καλύτερα σχέδια; Αυτό το ερώτημα πλανάται ξανά πάνω από την ατζέντα της μετάβασης στη Συρία, μπλέκοντας την Άγκυρα σε έναν συνεχώς διευρυνόμενο ιστό προκλήσεων
Ηαναμενόμενη ισορροπία στη Συρία έχει καταρρεύσει με τρόπους που υπονομεύουν τη στρατηγική της Άγκυρας, απειλώντας να ανατρέψουν τη «διαδικασία ειρήνης» που προωθεί η κυβέρνηση του Προέδρου Ερντογάν στην Τουρκία.
Αντί να ανοίξουν τον δρόμο για τον αφοπλισμό και την κατευναστική ενσωμάτωση των Κούρδων, οι πρόσφατες εξελίξεις στη Συρία—επιβαρυμένες από τις ισραηλινές παρεμβάσεις και μια απότομα ασυνεπή στάση των ΗΠΑ, καθώς και από τις συνεχιζόμενες διαμάχες μεταξύ Κούρδων, Δρούζων και του καθεστώτος της Δαμασκού—υπονομεύουν πλέον τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Τουρκίας.
Από την αρχή, η στρατηγική της Άγκυρας ήταν σχετικά απλή: στο εσωτερικό, να εμπλακεί με τον Αμπντουλάχ Οτζαλάν σε μια διαδικασία διευκόλυνσης που θα έπειθε το PKK να διαλυθεί και να αφοπλιστεί· και πέρα από τα σύνορα, να πιέσει τους Κούρδους της Συρίας να εγκαταλείψουν τις φιλοδοξίες για αυτονομία ή ομοσπονδιοποίηση. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι τόνιζαν ότι αυτές οι δύο διαδικασίες έπρεπε να προχωρήσουν παράλληλα.
Στο εσωτερικό, χάρη στην επιρροή του Οτζαλάν, φαινόταν να υπάρχει πρόοδος. Τον Ιούλιο του 2025, μετά από τέσσερις δεκαετίες πολέμου που στοίχισαν τη ζωή σε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους, το PKK ανακοίνωσε ότι θα καταθέσει τα όπλα. Η Άγκυρα το χαιρέτισε ως «μια νέα σελίδα στην ιστορία»—μια πολυπόθητη νίκη για τον συνασπισμό του Ερντογάν και μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό των σχέσεων Τουρκίας-Κούρδων.
Η χρονική συγκυρία ήταν πολιτικά ιδανική. Οι σύμβουλοι του Ερντογάν άρχισαν να προσεγγίζουν ομάδες ευθυγραμμισμένες με τους Κούρδους για να στηρίξουν συνταγματικές τροποποιήσεις που θα του επέτρεπαν άλλη μία θητεία στην εξουσία. Το σχέδιο προβλέπει την κινητοποίηση όλων των πολιτικών κομμάτων υπό το σύνθημα μιας «Τουρκίας χωρίς τρομοκρατία», ανοίγοντας τελικά τον δρόμο για την εδραίωση της αυταρχικής κυριαρχίας του Ερντογάν.
Νουμάν Κουρτουλμούς, Πρόεδρος της Βουλής, και Οζγκιούρ Οζέλ, Αρχηγός του CHP
Αυτό έχει ασκήσει τεράστια πίεση στην αντιπολίτευση του CHP, των οποίων οι 14 δήμαρχοι παραμένουν φυλακισμένοι με αμφισβητούμενες κατηγορίες. Η τελευταία εξέλιξη: ο αρχηγός του CHP Οζγκιούρ Οζέλ συμφώνησε να συμμετάσχει σε κοινοβουλευτική επιτροπή με αποστολή την αντιμετώπιση του κουρδικού ζητήματος—σηματοδοτώντας ένα ακόμη κρίσιμο ορόσημο υπέρ του Ερντογάν. Το έργο της επιτροπής, το οποίο αναμένεται να είναι μακρόχρονο, μπορεί να προσφέρει στον Πρόεδρο άφθονο χρόνο για περαιτέρω πολιτική μηχανορραφία.
Στο μεταξύ, τα γεγονότα στη Συρία έχουν ανατρέψει τις προσδοκίες της Άγκυρας. Η Τουρκία είχε φανταστεί μια γρήγορη ενοποίηση υπό τη Δαμασκό, με ενσωμάτωση των κουρδικών δυνάμεων, διάλυση των τοπικών πολιτοφυλακών και περιορισμό της κουρδικής αυτονομίας κατά μήκος των τουρκικών συνόρων.
Αυτό το σενάριο δεν φαίνεται να πραγματοποιείται.
Ιλάμ Αχμέτ, πρόεδρος του Συμβουλίου Δημοκρατίας της Συρίας (SDC), και Μαζλούμ Άμπντι, Κούρδος διοικητής των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF)
Καταρχάς, οι Κούρδοι ηγέτες της Συρίας δεν βλέπουν καμία σύνδεση ανάμεσα στον αφοπλισμό του PKK και τις δικές τους φιλοδοξίες να διατηρήσουν τα πολιτικά και εδαφικά κέρδη που απέκτησαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
Παρά την πίεση της Τουρκίας, παραμένουν απρόθυμοι να ενσωματωθούν στο αναδυόμενο καθεστώς. Η Ιλάμ Αχμέτ, συμπρόεδρος της αυτόνομης κουρδικής διοίκησης στη Ροζάβα, εξέφρασε πρόσφατα αυτή την απροθυμία.
Χαρακτηρίζοντας το καθεστώς του Άχμαντ αλ-Σάαρα «παρακλάδι του ISIS», δήλωσε ότι θα ήταν παράλογο να παραδώσουν όπλα σε έναν τζιχαντιστικό εχθρό τον οποίο οι SDF πολέμησαν επί χρόνια. Η δήλωσή της αντικατοπτρίζει τη βαθιά δυσπιστία των Κούρδων της Συρίας, οι οποίοι είναι βαθύτατα δυσαρεστημένοι με το συνταγματικό πλαίσιο της Συρίας.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι η κύρια αντιπολίτευση της Τουρκίας συμφωνεί έμμεσα—αν και από κοσμική σκοπιά. «Ενώ οι ισλαμιστές μπορεί να μετατοπίζονται από τον τζιχαντισμό στον πραγματισμό, δεν μπορεί να αναμένεται εκδημοκρατισμός από αυτούς», έγραψε ο Ναμίκ Ταν, πρώην διπλωμάτης και νυν βουλευτής του CHP. «Στο αρχικό αυτό στάδιο του νέου συριακού κράτους, οι μειονότητες—Άραβες Αλαουΐτες, Δρούζοι, Χριστιανοί, Κούρδοι και κοσμικοί—δεν μπορούν και δεν αισθάνονται ασφαλείς. Οι περισσότεροι προτιμούν να διατηρήσουν άμεσο έλεγχο στην εσωτερική ασφάλεια και διακυβέρνηση των περιοχών τους, για να προστατευθούν από τη Δαμασκό.»
Παρ’ όλα αυτά, η κύρια αντιπολίτευση έχει συμμετάσχει σε μια νέα πρόχειρη επιτροπή που συγκροτήθηκε από τον Πρόεδρο της Βουλής, Νουμάν Κουρτουλμούς, ενώ δεσμεύτηκε στο εκλογικό της σώμα ότι δεν θα παρασυρθεί σε καμία συνταγματική αναθεώρηση την οποία υποψιάζεται ότι μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για την επανεκλογή του Προέδρου Ερντογάν. Ωστόσο, δεδομένης της αποδεδειγμένης ικανότητας του Ερντογάν να επιτυγχάνει τους στόχους του, αυτό μπορεί κάλλιστα να αποδειχθεί ακόμη μία πολιτική παγίδα.
Τομ Μπάρακ, Ειδικός Απεσταλμένος των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή και στενός σύμμαχος του Ντόναλντ Τραμπ, και Χακάν Φιντάν, Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας.
Για να περιπλακούν περαιτέρω τα πράγματα, οι βασικοί διεθνείς παράγοντες που εμπλέκονται στο μέλλον της Συρίας παραμένουν βαθιά ασυντόνιστοι. Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ επιτεύχθηκε μέσω συντονισμού ανάμεσα στην Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ—με το Ισραήλ αξιοσημείωτα αποκλεισμένο. Βλέποντας το μετα-Άσαντ πλαίσιο ως τετελεσμένο γεγονός και απειλή για τη στρατηγική του, το Ισραήλ κλιμάκωσε δραματικά.
Εκμεταλλευόμενο την αναζωπύρωση της σεχταριστικής βίας—που είχε από καιρό προβλεφθεί—το Ισραήλ βομβάρδισε τη Συρία σχεδόν 1.000 φορές μόνο τον Ιούλιο του 2025, καταλαμβάνοντας 180 τετραγωνικά χιλιόμετρα εδάφους με το πρόσχημα της προστασίας της μειονότητας των Δρούζων. Οι παρεμβάσεις αυτές εκτροχίασαν τις διπλωματικές προσπάθειες, μπλοκάροντας κάθε επανένταξη των κουρδικών περιοχών στη Συρία υπό τους όρους της Άγκυρας.
Ως αποτέλεσμα, επιμένουν αυτόνομες κουρδικές ζώνες κατά μήκος των συνόρων της Τουρκίας—το ακριβές σενάριο που η Άγκυρα προσπαθεί να αποτρέψει εδώ και χρόνια.
Στο μεταξύ, η πολιτική των ΗΠΑ παραμένει απρόβλεπτη. Η αιφνιδιαστική απόφαση του Προέδρου Τραμπ τον Ιούνιο του 2025 να άρει τις περισσότερες κυρώσεις αποτέλεσε μια θεαματική στροφή, αλλά προσέφερε λίγες απαντήσεις.
Οι ΗΠΑ ταλαντεύονται ανάμεσα στη στήριξη των κουρδο-οδηγούμενων δυνάμεων SDF και την εξερεύνηση προσέγγισης με το νέο καθεστώς της Συρίας.
Περιστασιακά σήματα για απόσυρση στρατευμάτων από τη βορειοανατολική Συρία απλώς προσθέτουν στη σύγχυση. Δεν υπάρχει σαφής συμφωνία ανάμεσα στον Ειδικό Απεσταλμένο των ΗΠΑ Τομ Μπάρακ, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το Πεντάγωνο.
Οι Δρούζοι, αναζητώντας ασφάλεια μέσω του Ισραήλ
Το Ισραήλ, αδιάφορο απέναντι στις αντιδράσεις, συνεχίζει την εκστρατεία του να ενεργεί ως προστάτης των Δρούζων στον νότο. Καθώς και η κουρδική αντίσταση σκληραίνει, οι εντάσεις στην Άγκυρα αυξάνονται. Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν και ο Υπουργός Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ εξέδωσαν πρόσφατα αυστηρές προειδοποιήσεις, σηματοδοτώντας πιθανή επέμβαση εάν η ώθηση για μια «ενωμένη Συρία» καταρρεύσει.
Η επιμονή της Άγκυρας σε μια σκληρή, «μαξιμαλιστική» προσέγγιση αρχίζει επίσης να παγώνει τον αφοπλισμό του PKK. Όπως ανέφερε μια δήλωση ευθυγραμμισμένη με το PKK, «Όπλα δεν μπορούν να κατατεθούν αν δεν αρθούν οι αιτίες για τις οποίες ελήφθησαν».
Στην Τουρκία, εκλεγμένοι Κούρδοι ηγέτες εντείνουν τη ρητορική τους, απαιτώντας χειρονομίες ειρήνης όπως αμνηστία και επανένταξη των αποπεμφθέντων δημάρχων. Μέχρι στιγμής, η Άγκυρα παραμένει αδιάφορη, μεταθέτοντας την ευθύνη στην κοινοβουλευτική επιτροπή.
Αυτό που θα μπορούσε να είναι ένα ιστορικό σημείο καμπής για τη συμφιλίωση, τώρα φαίνεται να απειλείται. Το εσωτερικό αδιέξοδο, ο ισραηλινός μιλιταρισμός και η αστάθεια της αμερικανικής πολιτικής έχουν ανατρέψει τους εύθραυστους ειρηνευτικούς υπολογισμούς της Τουρκίας.
Εκτός αν η Άγκυρα αλλάξει πορεία γρήγορα—χτίζοντας διαφάνεια και εμπλεκόμενη σε αυθεντικό διάλογο με τον κουρδικό πληθυσμό της, ενώ λαμβάνει υπόψη τις απρόβλεπτες ενέργειες εξωτερικών δυνάμεων—η λεγόμενη ειρηνευτική διαδικασία ίσως γλιστρήσει και πάλι από ιστορική ευκαιρία σε ιστορική τραγωδία.
Ο Μπάρακ συναντά τον Άχμαντ αλ-Σάαρα, μεταβατικό πρόεδρο της Συρίας
*Ο Γιαβούζ Μπαϊντάρ (Yavuz Baydar) είναι εξέχων Τούρκος δημοσιογράφος και υπερασπιστής της ελευθερίας του Τύπου. Εργάστηκε άνω των τεσσάρων δεκαετιών σε ραδιόφωνο, τηλεόραση και έντυπο Τύπο, δουλεύοντας σε μέσα όπως τα Milliyet, Sabah, CNN Türk, TRT Haber, καθώς και για την αγγλόφωνη Today’s Zaman
Palomar
