Alasdair MacIntyre: «Η συνοχή μιας κοινωνίας βασίζεται περισσότερο σε κοινές αρετές: θάρρος, δικαιοσύνη, εγκράτεια, αφοσίωση και λιγότερο σε διαδικασίες».
Συμβαίνει ορισμένα μυαλά, μόνο και μόνο με το σθένος της αυστηρότητάς τους, να αλλάζουν τις προοπτικές της σκέψης. Ο Alasdair MacIntyre ανήκε σε αυτό το μοναδικό είδος. Φιλόσοφος απαιτητικής πιστότητας, ένας διαυγής κριτικός της απογοητευμένης νεωτερικότητας, εργάστηκε σε όλη του τη ζωή για να συμφιλιώσει την ηθική με την αφήγηση, την ορθολογικότητα με την παράδοση, τη νοημοσύνη με την αρετή.
Από την έκδοση του After Virtue το 1981, ο MacIntyre συνεχίζει να αμφισβητεί την απογοητευμένη νεωτερικότητά μας. Σε αντίθεση με τις κυρίαρχες τάσεις, υποστήριξε μια θέση τόσο ριζοσπαστική όσο και γόνιμη: η ηθική μας γλώσσα κατέρρευσε. Δεν είναι μόνο ότι διαφωνούμε για το τι είναι σωστό: δεν έχουμε πλέον καν τα εργαλεία για να διεξάγουμε συζήτηση. Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για το καλό, τη δικαιοσύνη, το καθήκον, έχουν γίνει άδεια κελύφη, χωρίς τις ρίζες τους σε μια συνεκτική παράδοση. Το ηθικό δράμα της νεωτερικότητας έγκειται περισσότερο στη λήθη των ίδιων των όρων της ηθικής κρίσης και λιγότερο στην απουσία βεβαιοτήτων.
Αριστοτελική παράδοση
Ο MacIntyre προσέφερε μια απάντηση με δύο μέρη. Πρώτον, αποκαθιστώντας την αριστοτελική παράδοση, εμπλουτισμένη από τον Θωμά Ακινάτη , ως ένα πλέγμα ηθικής κρίσης που έχει τις ρίζες του στην πράξη, την κοινότητα και την ιστορία. Ήταν απαραίτητο να ανακαλύψουμε ξανά τις χαμένες αρετές, εκείνες τις σταθερές διαθέσεις της ψυχής που κατευθύνουν τη δράση προς το αγαθό που συνάδει στον άνθρωπο. Στη συνέχεια, υπερασπιζόμενος την ιδέα ότι κάθε ηθική ορθολογικότητα βρίσκεται, διαμορφώνεται μέσα σε ζωντανές πνευματικές παραδόσεις, οι οποίες και μόνες τους καθιστούν δυνατή τη δημιουργία των συνθηκών για μια νοητή ηθική.
Ο MacIntyre θα έπρεπε να ξαναδιαβαστεί σήμερα όχι ως ένας γκρινιάρης συντηρητικός, αλλά ως ένας απαιτητικός ερευνητής.
Αυτή είναι μια από τις πιο πρωτότυπες και διαρκείς συνεισφορές του MacIntyre: η αποκατάσταση της έννοιας της παράδοσης όχι ως ζουρλομανδύα, αλλά ως προϋπόθεση ηθικής αναγνωσιμότητας. Σε μια εποχή που σημαδεύτηκε από τη λατρεία της ατομικής αυτονομίας, τόλμησε να μας υπενθυμίσει ότι δεν χτίζουμε τον εαυτό μας μόνοι μας, εκ του μηδενός, αλλά πάντα μέσα σε μια κοινότητα πρακτικών, ιστοριών και κανόνων.
Ελεύθεροι, για τον MacIntyre, δεν σημαίνει ξένοι από κάθε επιρροή, αλλά εντασσόμεθα με σαφήνεια σε μια κληρονομημένη ιστορία την οποία επεκτείνουμε.
Θα ήταν λάθος, ωστόσο, να υποβιβάσουμε τον MacIntyre σε έναν φιλόσοφο του παρελθόντος. Η κριτική του στις κατευθυντήριες υπερβολές, η καταγγελία του πολιτισμικού σχετικισμού, η ανησυχία του για το κοινό καλό, βρίσκουν έντονη απήχηση σήμερα. Αντιμέτωπος με τον ρευστό ατομικισμό και την εξάντληση του δημοκρατικού ορίζοντα, μας υπενθυμίζει ότι η συνοχή μιας κοινωνίας βασίζεται περισσότερο σε κοινές αρετές: θάρρος, δικαιοσύνη, εγκράτεια, αφοσίωση και λιγότερο σε διαδικασίες.
Διαφωτισμός
Η καρδιά της σκέψης του MacIntyre είναι επομένως ηθική, αλλά το έργο του είναι επίσης πολιτικό. Στο βιβλίο του Dependent Rational Animals (1999), υπερασπίζεται μια ρεαλιστική και αντιατομικιστική ανθρωπολογία: ο άνθρωπος είναι θεμελιωδώς ευάλωτος, εξαρτάται από τους άλλους και με αυτή την προϋπόθεση πρέπει να σκεφτόμαστε την κοινωνική οργάνωση. Μακριά από το ιδανικό της ριζοσπαστικής αυτονομίας που κληρονομήθηκε από τον Διαφωτισμό , ο MacIntyre ζητά την εκ νέου ανακάλυψη των πολιτικών αρετών, των μορφών συγκεκριμένης αλληλεγγύης και της κοινής ευθύνης στις ανθρώπινες κοινότητες.
Η θεραπεία του δεν ήταν η απόσυρση, αλλά η επαναπροσέγγιση. Πρότεινε να γίνουμε για άλλη μια φορά οι συνειδητοί κληρονόμοι μιας δομημένης ηθικής κουλτούρας, ικανή να διαμορφώνει καλούς ανθρώπους πριν προσπαθήσουμε να παράγουμε άτομα υψηλών επιδόσεων.
Ο MacIntyre θα έπρεπε να ξαναδιαβαστεί σήμερα όχι ως ένας γκρινιάρης συντηρητικός, αλλά ως ένας απαιτητικός ερευνητής. Ενώ κάποιοι βλέπουν στη νεωτερικότητα μια πλήρη χειραφέτηση, αυτός είδε σε αυτήν μια απώλεια προσανατολισμού, έναν κατακερματισμό των ανθρώπινων στόχων. Η θεραπεία του δεν ήταν η απόσυρση, αλλά η επαναπροσέγγιση. Πρότεινε να γίνουμε, για άλλη μια φορά, οι συνειδητοί κληρονόμοι μιας δομημένης ηθικής κουλτούρας, ικανή να διαμορφώνουν καλούς ανθρώπους προτού προσπαθήσουμε να παράγουμε άτομα υψηλών επιδόσεων. Δεν ήταν από εκείνους που κολάκευαν την εποχή τους. Ήταν ένας από εκείνους που στάθηκαν απέναντί της υπομονετικά με την ελπίδα να τη σώσουν.
Στο έργο του After Virtue , ο MacIntyre ολοκλήρωσε το επιχείρημά του με μια εντυπωσιακή εικόνα: αυτήν ενός νέου «Αγίου Βενέδικτου***», ο οποίος, όπως εν μέσω της ρωμαϊκής παρακμής, θα κληθεί να διαφυλάξει τα θραύσματα ενός ηθικού πολιτισμού σε παρακμή. Αυτή η προφητική μορφή δεν ήταν ένας θεόπνευστος άνθρωπος, αλλά μια ζωντανή κοινότητα νοήματος, αρετής και μνήμης. Ίσως αυτός να είναι, κατά βάθος, ο αληθινός φόρος τιμής που του οφείλουμε: να αναλάβουμε τη δάδα αυτού του σιωπηλού αλλά ζωτικού έργου, που μας υπενθυμίζει ότι η αρετή δεν είναι απλώς ένα συμπλήρωμα της ψυχής, αλλά μια πολιτική αναγκαιότητα.
*Σκωτσέζο-Αμερικανός φιλόσοφος (1929 – 2025) εισηγητής της ηθικής στην πολιτική φιλοσοφία. Δίδαξε επίσης σε πολλά Πανεπιστήμια του κόσμου ιστορία της Φιλοσοφίας. Το βιβλίο του«After Virtue» (1981) είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα αγγλόφωνης ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας του 20ού αιώνα.
** Γάλλος πολιτικός επιστήμονας και σύμβουλος.
*** Ιταλός (περ. 490-560), ιδρυτής ενός μοναστικού κινήματος που εξαπλώθηκε σ’ όλη τη δυτική Ευρώπη, την εποχή οι Οστρογότθοι λεηλατούσαν την Ιταλία. Εορτάζει στις 14 Μαρτίου.
Μεταφραση – Επιμέλεια: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: Le Figaro
