Γράφει ο
ΚΟΣΜΑΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ
Ναύαρχος (ε.α)
Επίτιμος Α/ΓΕΝ
Ο καλός Ηγέτης φροντίζει το ηθικό, την πειθαρχία και την τροφοδοσία των ανδρών του
Ξενοφών, Ιστορικός συγγραφέας και σωκρατικός φιλόσοφος, 430-355 π.Χ.
Η νομιμοποίηση και η κοινωνική αποδοχή των Ενόπλων Δυνάμεων, ανά τον κόσμο, βασίζεται σε ένα και μοναδικό νόημα: την άμυνα ως υπεράσπιση της ελευθερίας, την ενίσχυση της δημοκρατίας και τη διαφύλαξη της ειρήνης.
Μπορεί, όμως, να χρησιμοποιηθούν και σε άλλες αποστολές, όπως, αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και θεομηνιών, κατασκευή κοινωφελών έργων, καθώς και σε καθήκοντα αστυνόμευσης (Γερμανικός, Ιταλικός, Βρετανικός, Γαλλικός, Αυστραλιανός, Ισπανικός Αμερικανικός στρατός κ.α.). Η διατήρηση ενός τέτοιου οργανισμού επιφέρει βαρύτατο φορτίο στην κοινωνία που τον συντηρεί.
Πολλοί σημαντικοί ερευνητές αναδεικνύουν ότι οι αξίες ενός οργανισμού προκύπτουν είτε από μια χαρισματική ηγεσία ή από τις παραδόσεις που τηρεί ένας οργανισμός. Οι αξίες του βασίζονται σε βαθιά ριζωμένες παραδοσιακές πρακτικές και καθώς περνούν από γενιά σε γενιά στα μέλη του οργανισμού προσδίδουν στα μέλη του σταθερότητα. Η σημασία των αξιών βασίζεται σε ιδανικά και επηρεάζουν τη λειτουργικότητά του.
Η ηθική του στρατού είναι μια εξελισσόμενη σειρά νόμων, αξιών και πεποιθήσεων, βαθιά ενσωματωμένων στον πολιτισμό του στρατού. Πολλοί επιστήμονες και συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο στρατός ευθυγραμμίζεται περισσότερο με ένα «Κάλεσμα» παρά με ένα επάγγελμα, λόγω των εννοιών της αυτοθυσίας, της πλήρους αφοσίωσης στον ρόλο του και της πατερναλιστικής (paternalistic) αποζημίωσης.
Σήμερα, οι σύγχρονες ΕΔ δίνουν σημασία ολοένα και περισσότερο στην αποτελεσματικότητα του κόστους και την ορθή διαχείριση των πόρων. Αυτή η μετατόπιση είχε αντίκτυπο στα είδη ηγετικών δραστηριοτήτων που ανταμείφθηκαν. Ο L. Korb, 1981, θεωρεί τον ηγέτη ως διαχειριστή, που εστιάζει με ασυνέπεια στις παραδοσιακές στρατιωτικές αξίες.
Η παραδοσιακή έννοια του στρατού ως «κάλεσμα», όσο περνάει ο καιρός, εξασθενεί στη σημασία του. Ο συνδυασμός του προσανατολισμού της διαχείρισης και των εθελοντικών προτύπων/κανόνων για την αγορά εργασίας οδηγεί σε ένα σύστημα, το οποίο επιβραβεύει την επίτευξη στόχων, αντίθετων προς την στρατιωτική τάξη. Οι ανάγκες της ομάδας εξαρτώνται από τις ανάγκες του ατόμου.
Σε μακροπρόθεσμη βάση, ο στρατός πρέπει να συμβιβαστεί με αυτή την φαινομενική ασυνέπεια. Ένας σύγχρονος αποτελεσματικός στρατιωτικός οργανισμός χρειάζεται τόσο τους αποτελεσματικούς διαχειριστές, όσο και τους παραδοσιακούς στρατιωτικούς ηγέτες.
Στις δημοκρατικές κοινωνίες οι πολιτικοί ηγέτες προκειμένου να επικοινωνούν και να κατανοούν τους πολίτες και να έχουν εχέγγυα επιτυχίας στο έργο τους, πρέπει να διακατέχονται και να εμπνέονται από την ίδια αξιολογική αντίληψη σχετικά με τις αρχές και τις αξίες που συμμερίζεται σχεδόν το σύνολο ή η πλειονότητα των πολιτών. Η επιτυχία των ηγετών αυτών εξαρτάται από τη δημοκρατική τους πεποίθηση, τη θέσπιση δίκαιης νομοθεσίας, την εμπέδωση του κλίματος ασφάλειας και σταθερότητας, αλλά κυρίως, από το σεβασμό που δείχνουν προς τον πολίτη, αξία που περιλαμβάνει όλα τα προηγούμενα.
Είναι προς το εθνικό συμφέρον η πολιτική ηγεσία να φροντίζει ώστε οι Ένοπλες Δυνάμεις της όχι μόνο να επιτελούν το ρόλο τους, αλλά και να απολαμβάνουν της αναγνώρισης του έργου τους για να διατηρείται αλώβητο και υψηλό το ηθικό τους. Μεταξύ των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας και της κοινωνίας αναπτύσσεται μια αμφίδρομη σχέση αλληλοϋποστήριξης. Η διατήρηση και ενίσχυση των δεσμών και του πνεύματος σύμπνοιας και συμπόρευσης του στρατού και της κοινωνίας είναι τόσο αναπότρεπτη όσο και επιβεβλημένη.
Ο στρατός διαφέρει σημαντικά από τους πολιτικούς όσον αφορά τη δημογραφία, τον πολιτισμό (κουλτούρα) και τον λόγο ύπαρξης-raison d’etre (Hall 2011; Bryan, Jennings, Jobes & Bradley 2012). Η επίδραση του χάσματος στρατού-πολιτείας είναι σημαντική και λόγω πράξεων ΥΕΘΑ θα έλεγα επικίνδυνη για δυσάρεστες εκπλήξεις, επειδή μια υγιής δημοκρατία απαιτεί έναν στρατό που δεν απέχει πολύ από την κοινωνία που υπερασπίζεται.
Εκτενής βιβλιογραφία (Falleson et al. 2011, Bryan et al. 2012, DiBella 2013) καταγράφει ότι οι ικανότητες της ηγεσίας του στρατού, η ανάπτυξη και η μετάδοση γνώσεων διαφέρουν σημαντικά από εκείνες του πολιτικού συστήματος. Πρώτον, ο στρατός εκπαιδεύει αξιωματικούς στην ηγεσία σε κάθε φάση της σταδιοδρομίας τους και σε όλη τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας τους. Δεύτερον, η ηγεσία, ακόμη και στις πιο προοδευτικές επιχειρήσεις ή/και δημόσιες υπηρεσίες είναι, γενικά, δευτερεύουσα σε επίπεδο τεχνικής ικανότητας. Οι βασικές διαφορές στην ηγεσία του στρατού είναι η σταθερή έμφαση στον χαρακτήρα και η φροντίδα των στρατιωτών τους. Οι στρατιωτικοί ηγέτες αναπτύσσονται και προωθούνται μέσα στο πλαίσιο της υπηρεσίας τους και δεν προσλαμβάνονται ως εξωτερικοί συνεργάτες, όπως κάνουν οι πολιτικές οργανώσεις και τα κόμματα. Ο στρατός αξιοποιεί τους ηγέτες που μπορούν να σκέφτονται προσαρμοστικά και με πεποίθηση ότι κάτω από συνθήκες πίεσης, θα παίρνουν γρήγορες και καλές αποφάσεις, θα παράγουν ενεργές επιλογές και εναλλακτικές λύσεις και θα επιλέγουν μια πορεία δράσης έχοντας πολύ περιορισμένες πληροφορίες, χρόνο, πόρους ή κατεύθυνση.
Αυτά που γίνονται στην άμυνα τον τελευταίο καιρό δεν είναι μεταρρυθμίσεις, είναι… Το προς ψήφιση νομοσχέδιο για υποστήριξη της δήθεν ατζέντας 2030, που δεν έχει σχέση με φιλανδικό μοντέλο, έχει δύο εγγενή σφάλματα. Το πρώτον είναι ότι δεν εκσυγχρονίζει ούτε επιλύει τις μόνιμες παθογένειες (πχ θέματα εξέλιξης, αρχαιότητας, μετατάξεων κ.α.), προωθεί την κουλτούρα εξουσίας αγνοώντας δεικτικά την υποστηρικτική και επιτελική κουλτούρα (βασικές για το σύγχρονο στράτευμα) ενώ προάγει το εργασιακό άγχος και δεύτερον δεν επιλύει το πρόβλημα της πυραμίδας (όπως αναλύεται στους πίνακές του) και της αξιοκρατίας, ενώ το πολυδιαφημιζόμενο οικονομικό κίνητρο – που από μόνο του δεν αρκεί- δεν είναι ούτε σαφές ούτε άμεσα υλοποιήσιμο. Το νομοσχέδιο δεν ενθαρρύνει την εργασιακή δέσμευση (job commitment), στερείται ηθικής, ακόμη και ελευθερίας επιλογής εργασίας και αυτό αναδεικνύεται και από τις μέχρι τώρα αντιδράσεις και πράξεις της ευρύτερης στρατιωτικής οικογένειας.
Κάθε «όραμα» βάση του οποίου θα πραγματοποιηθεί μία αλλαγή θα πρέπει να είναι κατανοητό, επιθυμητό, εφικτό, επικεντρωμένο, ευέλικτο και μεταδόσιμο. Η αλλαγή δεν μπορεί να επιτευχθεί από την μια στιγμή στην άλλη και μάλιστα με αυτό τον τρόπο (συνήθης επιλογή τοξικών ηγετών). Πρέπει να υπάρξει μια καλή προεργασία, η οποία θα ακολουθηθεί από μια διαδικασία αλλαγής και θα καταλήξει στην αξιολόγηση της αλλαγής.
Δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματά μας με την ίδια σκέψη (λογική) που τα δημιουργήσαμε. Αν είναι σημαντικά θα βρεθεί ένας τρόπος επίλυσης. Εάν όχι, θα βρεθεί μια δικαιολογία…
Ο Αριστοτέλης θα συμβούλευε έναν σύγχρονο ΥΕΘΑ: εάν θέλετε να είστε ανταγωνιστικός στην αγορά φροντίστε να δημιουργήσετε έναν «ενάρετο κύκλο» με τους εργαζόμενους και όσους επηρεάζονται από τον οργανισμό σας, αισθανθείτε ότι είστε «μέρος του όλου», αποφύγετε την «ύβριν», σκεφτείτε όπως ο Ολλανδός ζωγράφος Vincent Willem van Gogh (1853-1890), «Περπάτησα σ’ αυτή τη γη για τριάντα χρόνια κι από ευγνωμοσύνη θέλω ν’ αφήσω πίσω μου ένα σουβενίρ». Ίσως μια από τις ερωτήσεις που πρέπει να θέτει καθημερινά ένας Υπουργός (όπως και ένας Αρχηγός) στον εαυτό του είναι: Τί θα αφήσω πίσω μου; Το ίδιο ισχύει και για τους επιτίμους με αυτά που γίνονται στην άμυνα, η σιωπή δεν είναι χρυσός. Η πρακτική τους σοφία τί παρακαταθήκη αφήνει για το μέλλον;
Λυπάμαι ιδιαίτερα για τις συνεχείς δηλώσεις απαξίωσης του στρατιωτικού προσωπικού από τον ΥΕΘΑ, για τις οποίες με πληροφόρησαν. Πέρα από το ότι είναι καθολικά απαράδεκτες και απρεπείς, παραβιάζουν μια αρχή γνωστή ακόμα και στους πρωτοετείς δοκίμους: Την αρχή του Θουκυδίδη «Άνδρες πόλις και ου τείχη, ουδέ νήες ανδρών κεναί». Λυπάμαι, λοιπόν, ειλικρινά που επελέγη αυτή η οδός.
«Ο τοξικός ηγέτης καταλήγει να αφήνει το γκρουπ ή την οργάνωση σε χειρότερη κατάσταση από αυτήν που ήταν όταν την ανέλαβε»
Πολιτική επιστήμων Marcia L. Whicker, 1996, (εμπνευστής έννοιας τοξικής ηγεσίας)
Ναύαρχος (ε.α.) Κ. Χρηστίδης
Επίτιμος Α/ΓΕΝ