Γράφει ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος
Είναι, πραγματικά, καθοριστικός ο ρόλος που τα συναισθήματά μας διαδραματίζουν στην διαμόρφωση και την εκδήλωση συμπεριφοράς που στοχεύει στην ικανοποίηση αναγκών μας. Η έλλειψη τροφής ή νερού δημιουργεί αντίστοιχα το συναίσθημα της πείνας και της δίψας, η έλλειψη αγάπης ή φίλων μας προξενεί το συναίσθημα της μοναξιάς ενώ απογοήτευση και χαρά συνοδεύουν, αντίστοιχα, αποτυχίες και επιτυχίες μας.
Κάθε άτομο δέχεται εξωγενείς πιέσεις ως συνεπακόλουθα της διαβίωσής μέσα σε οργανωμένα ψυχοκοινωνικά σύνολα, δηλαδή στο ίδιο με άλλα άτομα κοινωνικό σύστημα. Πολλές από τις «εξωγενείς» πιέσεις που ασκούνται στο άτομο από την παιδική του ηλικία μέσα από τις διαδικασίες της κοινωνικοποίησης μετουσιώνονται σε «ενδογενείς» πιέσεις, δηλαδή οι αρχικά εξωγενείς προς το άτομο αξίες και ψυχοκοινωνικά δεδομένα και πραγματικότητες ενσωματώνονται στην υποκειμενική του πραγματικότητα και καθορίζουν τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά του.
Η σύγκρουση μεταξύ δύο ή περισσότερων επιθυμιών ενός ατόμου συμβαίνει, ευνόητα, όταν αυτές οι επιθυμίες είναι ασυμβίβαστες. Συγκεκριμένα, όταν η συμπεριφορά που απαιτεί η ικανοποίηση της μιας αποβαίνει απαγορευτική για την ικανοποίηση της άλλης βλέπουμε το άτομο να παραμένει ψυχολογικά προβληματισμένο καθώς η διαμόρφωση και η εκδήλωση συμπεριφοράς για την ικανοποίηση μιας ανάγκης αφήνει, υποχρεωτικά, ανεκπλήρωτη την άλλη.
Ας πάρουμε για παράδειγμα κάποιον γνωστό σας, ή δείτε εσείς τον ίδιο σας τον εαυτό που τον χαρακτηρίζετε ίσως ως άτομο με αυτοπεποίθηση, σιγουριά, αποφασιστικότητα και ψυχό-συναισθηματική επάρκεια. Ας υποθέσουμε, όμως, ότι αυτό το γνωστό σας άτομο ή εσείς διακατέχεται ταυτόχρονα από μία έντονη ανάγκη για ασφάλεια και μια ακατανίκητη ανάγκη και επιθυμία να τον αγαπούν και να τον περιποιούνται (βιωματικά κατάλοιπα της συμπεριφοράς που έδειχνε η μητέρα του απέναντί του.) Κάθε βήμα ενός τέτοιου ατόμου για ανεξαρτησία στην αντιμετώπιση της ζωής το γεμίζει με άγχος καθώς η ταυτόχρονη υποκειμενική του ανάγκη για σιγουριά, ασφάλεια και προστασία μοιάζει να είναι ασυμβίβαστη με την πορεία και τα συναισθηματικά συνεπακόλουθα που χαρακτηρίζουν την ανεξαρτησία.
Από την άλλη πλευρά αν το άτομο αυτό ενδώσει στην ανάγκη για προστασία, σιγουριά και ασφάλεια, τότε αδυνατεί να προχωρήσει στο δρόμο της ανεξαρτησίας πληγώνοντας έτσι την υποκειμενική αξιολόγηση του εαυτού του ως άτομο με αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα!
Στο ξεκίνημα της ζωής τα παιδιά που δεν έχουν ακόμη εσωτερικεύσει τους κανόνες της κοινωνικής συμβίωσης βρίσκονται συχνά αντιμέτωπα με τη σύγκρουση ενδογενών επιθυμιών τους και εξωγενών πιέσεων που εκλαμβάνονται ως απαγορεύσεις. Με το πέρασμα του χρόνου και την επίδραση της κοινωνικοποίησης, τα μεγαλύτερα παιδιά, και αργότερα τα ώριμα άτομα μαθαίνουν να συμβιβάζουν τις υποκειμενικές, ενδογενείς ανάγκες με τις αντικειμενικές, εξωγενείς πιέσεις αποφεύγοντας το συναίσθημα της σύγκρουσης. Παραμένει, όμως, σχεδόν πάντα μέσα μας μια αίσθηση απογοήτευσης έστω και εάν με τον συμβιβασμό αποφεύγουμε ακόμη πιο έντονα συναισθήματα που θα δημιουργούσε και η αρχική σύγκρουση αλλά και η παρατεταμένη αποφυγή επίλυσής της.
Η σύγκρουση που δημιουργείται ανάμεσα σε δύο εξωγενείς πιέσεις ή απαιτήσεις του περιβάλλοντος είναι περισσότερο συμβολική αλλά το ίδιο οδυνηρή για κάθε άτομο που την βιώνει. Η τελική επιλογή που θα κάνετε είναι, φυσικά, θέμα αξιολόγησης δικιάς σας αλλά δεν θα δημιουργήσει, τις περισσότερες φορές στα περισσότερα άτομα έντονα αρνητικά συναισθήματα.
ύποι συγκρούσεων
Ας δούμε αναλυτικότερα τους τρείς θεμελιακούς τύπους συγκρούσεων που σχεδόν καθημερινά αντιμετωπίζουμε άνδρες, γυναίκες, και παιδιά.
Στην περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ δύο θετικών επιθυμιών «Έλξη-Έλξη» το άτομο αντιμετωπίζει το δίλημμα της ικανοποίησης της μιας με παράλληλη είσπραξη απογοήτευσης που προέρχεται από την μη πλήρωση της άλλης. Καθημερινά παραδείγματα αυτού του τύπου σύγκρουσης αποτελούν η απλή επιλογή μεταξύ δυο φαγητών ή γλυκών ή φρούτων, η παρακολούθηση μιας από δύο καλές κινηματογραφικές ταινίες ή η επιλογή ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα σήριαλ ταυτόχρονης προβολής στην τηλεόραση. Στην εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας μπορούμε να μαγνητοσκοπήσουμε ένα σήριαλ την ώρα που παρακολουθούμε το άλλο, αλλά καθώς ο χρόνος μας λείπει το ερώτημα είναι πότε θα δούμε το…μαγνητοσκοπημένο;
Η δεύτερη σύγκρουση αφορά την ιδιόμορφη κατάσταση όπου καλούμαστε να επιλέξουμε ανάμεσα σε δύο αρνητικές επιθυμίες ή πιέσεις «απώθηση-απώθηση» και έχει συνοψισθεί με επιτυχία στο λαϊκό μας εκείνο απόφθεγμα που διατείνεται «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα...» Οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν περιγράψει αυτήν την περίπτωση με τη φράση «το μη χείρον βέλτιστο...» Η πιο ρεαλιστικά όποια επιλογή και αν κάνουμε δεν πρόκειται να...χαρούμε.
Ο τρίτος τύπος αφορά την επιλογή ανάμεσα σε μια θετική και μια αρνητική επιθυμία ή πίεση και είναι γνωστός ως «έλξη-απώθηση» αλλά προσοχή τα πράγματα ΔΕΝ είναι τόσο απλά όσο φαίνονται καθώς ο τύπος αυτός δεν αναφέρεται στην περίπτωση όπου διαλέγουμε το επιθυμητό και τελειώνουμε αλλά στην περίπλοκη κατάσταση όπου το θετικό ενέχει ταυτόχρονα θετικά και αρνητικά στοιχεία.
Για να γίνει κατανοητός αυτός ο τύπος σύγκρουσης ας δούμε ένα επαρκώς περιγραφικό παράδειγμα που αφορά στο αιώνιο «δίλημμα» τλης σύναψης ενός γάμου. Συχνά ο γάμος γίνεται αφορμή σοβαρής σύγκρουσης για κάθε νέο άτομο καθώς μαζί με τη σιγουριά, την αμοιβαία αγάπη και την προσωπική ολοκλήρωση έχει και στοιχεία απώλειας της προσωπικής ελευθερίας, όπως και δημιουργία και ανάληψη αμοιβαίων ευθυνών και περιορισμών.
Αλλά και η περίπτωση ενός ρομαντικού ραντεβού που επιθυμεί κάθε νέος και κάθε νέα, γίνεται αιτία σύγκρουσης για τα «ντροπαλά» τα συνεσταλμένα άτομα που τα διακρίνει και κοινωνική αδεξιότητα και έτσι αντιμετωπίζουν την τόσο επιθυμητή συνάντηση με έντονα στοιχεία άγχους και φοβικές αντιδράσεις...
Είναι αλήθεια ότι οι συγκρούσεις επιθυμιών και πιέσεων αποτελούν ένα αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της βιολογικής μας φύσης αλλά ταυτόχρονα και αποτέλεσμα της κοινωνικής μας συμβίωσης στο οργανωμένο σύνολο που είναι η κοινωνία. Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ώριμης προσωπικότητας είναι και η ικανότητα για επιτυχημένη αποφυγή των συγκρούσεων που καθημερινά αντιμετωπίζουμε όλοι (που όμως καταδικάζουν μερικά άτομα σε νευρωτική αδράνεια και ψυχό-συναισθηματική τελμάτωση) ή ακόμη για ανώδυνη επίλυση των διαφόρων συγκρούσεων που από τα δεδομένα της αντικειμενικής πραγματικότητας είναι...αναπόφευκτες...
