Στις 11 Δεκεμβρίου του 2010 οι πρόεδροι του Αφγανιστάν, του Πακιστάνμ του Τουρκμενιστάν και ο υπουργός Ενέργειας της Ινδίας συναντήθηκαν στην πρωτεύουσα του Τουρκμενιστάν για να συμφωνήσουν σε ένα 15ετή προγραμματισμό ο οποίος θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των χωρών τους αλλά και αυτά των ΗΠΑ. Πυλώνας των συμφερόντων αυτών, η μεταφορά φυσικού αερίου από τα τεράστια κοιτάσματα της Κασπίας Θάλασσας με προορισμό τρεις μεγάλες οικονομίες του Ειρηνικού, την Κίνα, Νότια Κορέα και Ιαπωνία.
Εδώ να κάνω μια παρένθεση, την οποία θα συνεχίσω παρακάτω, και να αναφέρω πως το 2010 είναι μια κομβική χρονιά (μαζί με αυτές του 1995 και 2005). Έχουμε την ρήξη Ισραήλ – Τουρκίας και την σκληρή εμπλοκή της Ρωσίας στο πόλεμο της Συρίας, δύο γεγονότα που βάζουν τέλος στον σχεδιασμό ετών (ΗΠΑ-Βρετανίας – Ισραήλ) να περάσει το Αραβικό φυσικό αέριο αλλά και αυτό της Ανατολικής Μεσογείου από την Τουρκία. Ταυτόχρονα έχει αποφασισθεί ο «θάνατος» του αγωγού Nabuco και ο σχεδιασμός του Νοτίου Διαδρόμου (TANAP-TAP)
Να επανέλθω στο Δεκέμβριο του 2010 και στην πρωτεύουσα του Τουρκμενισταν όπου οι πρόεδροι Αφγανιστάν – Πακιστάν – Τουρκμενιστάν, μαζί με τον υπουργό ενέργειας της Ινδίας, υπογράφουν μια διακυβερνητική συμφωνία μεταφοράς φυσικού αερίου και κατασκευή αγωγού από το Τουρκμενιστάν μέσω Αφγανιστάν και Πακιστάν στην Ινδία. Ο Αγωγός θα ονομαστεί ΤAPI από τα αρχικά των τεσσάρων χωρών. Εκείνη η Διακυβερνητική Συμφωνία «καλούσε τις τέσσερις κυβερνήσεις να παρέχουν κάθε υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένης της Ασφάλειας του αγωγού». Το μεγαλύτερο πρόβλημα για την Ασφάλεια ήταν το Αφγανιστάν και για αυτό τον λόγο την επόμενη ημέρα στις 12 Δεκεμβρίου 2010, ο Υπουργός Ορυχείων και Βιομηχανιών της χώρας, διαβεβαίωσε ότι «το Αφγανιστάν θα αναπτύξει περίπου 7.000 στρατιώτες για να εξασφαλίσει την Ασφάλεια του αγωγού που πρόκειται να περάσει από μερικά από τα πιο επικίνδυνα μέρη της πολέμου με τους Ταλιμπάν».
Και δεν θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά γιατί γνώριζε πως αν δεν το έκανε η κυβέρνηση του, ίσως να το έκανε κάποιος άλλος. Για αυτό και στην ίδια δήλωση είχε σημειώσει, «αυτό το τεράστιο έργο είναι πολύ σημαντικό για το Αφγανιστάν. Πέντε χιλιάδες έως επτά χιλιάδες δυνάμεις ασφαλείας θα αναπτυχθούν για τη διαφύλαξη της διαδρομής του αγωγού…. Θα παρακολουθούμε επίσης την κατάσταση της ασφάλειας…. Εάν χρειαστούν περισσότερα στρατεύματα, θα αναλάβουμε δράση».
Ανάμεσα στα επικίνδυνα μέρη ήταν η Χεράτ, η Κανταχάρ που κατέλαβαν τις προηγούμενες ημέρες οι Ταλιμπάν, και η Κουέτα στο Πακιστάν. Για τον λόγο αυτό επί χρόνια Πεντάγωνο και το ΝΑΤΟ εκπαιδεύαν Αφγανικά στρατεύματα για να διασφαλιστεί ότι ο αγωγός TAPI μήκους 1.700 χιλιομέτρων θα λειτουργούσε ανεμπόδιστα.
Στα σχέδια ο αγωγός θα ξεκινούσε το 2012 ενώ θα ολοκληρωνόταν δύο χρόνια αργότερα και θα παρέχει 33 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (πάνω από ένα τρισεκατομμύριο κυβικά πόδια) τουρκμενικού αερίου στο Πακιστάν, την Ινδία και το Αφγανιστάν. Ινδία και το Πακιστάν θα λάμβαναν έκαστο 14 δισεκατομμύρια και το Αφγανιστάν 5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως.
Η γεωπολιτική σημασία του TAPI για τους Αμερικανούς
Το σχέδιο του TAPI δεν ήταν καινούριο , ήταν παλιό όσο και του Nabuco, από τις αρχές του 1990 και μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής του ΝΑΤΟ Αλέξαντερ Χάιγκ, επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν το 1992, αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίηση από την Σοβιετική Ένωση, και εγκαινίασε μια Στρατηγική (με τις ευλογίες του Κίσινγκερ) η οποία ήταν: «αγγίξτε τα κοιτάσματα της Κασπίας δίνοντας όσο το δυνατόν λιγότερη δύναμη στη Ρωσία στο βορρά και το Ιράν στο νότο.»
Έτσι η Στρατηγική αυτή, στα μέσα της δεκαετίας του 90 και 2000, έφερε στο Αζερμπαϊτζάν και σε όλη την Κασπία πετρελαϊκές εταιρείες και παρέσυρε τη διοίκηση Κλίντον σε μια «σταυροφορία» για την κατασκευή αγωγών που θα περιόριζαν τη Ρωσία στο δρόμο προς τη Μαύρη Θάλασσα , τη Μεσόγειο , την Ευρώπη και το Ιράν προς Πακιστάν και Ινδία.
Η πρώτη αντίδραση ήρθε το 1995 όταν ο Λευκός Οίκος μπλόκαρε μια συμφωνία μεταξύ της πετρελαϊκής εταιρείας ConocoPhillips και του Ιράν για τη προμήθεια αερίου από το Τουρκμενιστάν. Ηταν το πρώτο χτύπημα στην Τεχεράνη σε μια προσπάθεια να γίνει προμηθευτής των Ασιατικών αγορών ενώ στέρησε σημαντικά τέλη διαμετακόμισης για το τουρκμενικό αέριο που θα διασχίζε το έδαφός του Ιράν. Την ίδια χρονιά (1995 που οι Ταλιμπάν νικούσαν στον εμφύλιο) ο πρόεδρος της πετρελαϊκής Unocal έπειθε τον τότε πρόεδρο του Τουρκμενιστάν, Σαπαρμουράτ Νιγιαζόφ, την τότε πρωθυπουργό του Πακιστάν Μπεναζίρ Μπούτο, για έναν αγωγό. Η επιμονή του προέδρου της Unocal (σήμερα είναι βέβαιο) πως είχε την έγκριση του Λευκού Οίκου ο οποίος πιθανόν γνώριζε ότι οι Ταλιμπάν θα αναλάμβαναν την εξουσία στο Αφγανιστάν και ίσως είχαν προχωρήσει σε Συμφωνία. Το ίδιο έτος ο Πρόεδρος Σαπαρμουράτ Νιγιαζόφ ανακοίνωνε την επιλογή της Unocal για την κατασκευή του αγωγού, τον οποίο ο Χένρι Κίσινγκερ – τότε σύμβουλος της Unocal – θεώρησε «το θρίαμβο της ελπίδας έναντι της εμπειρίας». Δύο χρόνια μετά, το 1997 μια αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν έφτασε στις ΗΠΑ για να συναντηθεί με αξιωματούχους της Unocal. Τότε ένας εκπρόσωπος της Unocal είπε ότι «οι Ταλιμπάν αναμενόταν να περάσουν αρκετές ημέρες στην έδρα της εταιρείας στο Sugarland του Τέξας».
Έτσι ο αγωγός TAPI έγινε προτεραιότητα για τις ΗΠΑ και η εναλλακτική λύση στον προτεινόμενο ιρανικό αγωγό προς την Ινδία και το Πακιστάν. Μάλιστα η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις πίεζε-στην πραγματικότητα εκβίαζε-το Πακιστάν και η Ινδία το 2005 για να σταματήσουν το έργο (ο αγωγός IPI) που θα μετέφερε αέριο από την Κασπία στο Ιράν και από εκεί στο Πακιστάν και την Ινδία.
Ο Λευκός Οίκος, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το Κογκρέσο – συνέδεσαν τη συμφωνία της Ινδίας να εγκαταλείψει το έργο IPI και να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ που ελέγχουν το Ιράν στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για το πυρηνικό πρόγραμμα με την εφαρμογή των διατάξεων της συμφωνίας -πλαισίου που υπέγραψε ο Πρόεδρος Ο Τζορτζ Μπους και ο πρωθυπουργός της Ινδίας Μανμόχαν Σινγκ στις 18 Ιουλίου 2005 για πλήρη πυρηνική συνεργασία. Η Πρωτοβουλία Πολιτικής Πυρηνικής Συνεργασίας ΗΠΑ-Ινδίας. Η Ινδία αποσύρθηκε επίσημα από το έργο το 2009 και τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους η Ουάσινγκτον προέτρεψε Πακιστάν να εγκαταλείψει τον αγωγό με αντάλλαγμα οι ΗΠΑ να κατασκευάσουν τερματικό υγροποιημένου φυσικού αερίου και να μεριμνήσουν για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας από το Τατζικιστάν μέσω του Αφγανιστάν.
Η Κίνα και ο TAPI
Η Κίνα έχει δείξει έντονο ενδιαφέρον να ενταχθεί στον αγωγό φυσικού αερίου TAPI σύμφωνα με αξιωματούχο από το Πακιστάν. Ο διευθύνων σύμβουλος της Inter State Gas Systems, η οποία είναι κρατική εταιρεία στο Πακιστάν, δήλωσε τον Αύγουστο του 2018 στο Reuters ότι η Κίνα ενδιαφέρεται σε μεγάλο βαθμό να συμμετάσχει στον αγωγό TAPI.
Παραδοσιακά οι εξαγωγές φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν ήταν στην Κίνα. Τώρα, με τον αγωγό φυσικού αερίου TAPI να προσεγγίζει το Αφγανιστάν, την Ινδία και το Πακιστάν, το Τουρκμενιστάν προσπαθεί να διαφοροποιήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου. Όμως οι οικονομικές ανησυχίες και οι ανησυχίες για την ασφάλεια έχουν εκτροχιάσει τον προγραμματισμό του έργου. Το Αφγανιστάν που έχει καταστραφεί από τον πόλεμο και η κατάκτηση όλης της χώρας από τους Ταλιμπάν, είναι τα κύρια εμπόδια στην ιδέα ενός σταθερού δικτύου ασφαλείας στον αγωγό φυσικού αερίου TAPI.
Στις 30 Ιουνίου ο κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Γι υποδέχθηκε εννιά εκπροσώπους των Ταλιμπάν στην Τιαντζίν. Η Κίνα είναι από τις πρώτες χώρες που υποδέχονται επίσημα τους Ταλιμπάν. Στις δηλώσεις μετά την συνάντηση, ο κινέζος υπουργός δήλωσε ότι «οι Ταλιμπάν είναι μια κρίσιμη πολιτική και στρατιωτική δύναμη στο Αφγανιστάν», προσθέτοντας ότι ελπίζει να τους δει «να παίζουν σημαντικό ρόλο στην ειρηνευτική διαδικασία, τη συμφιλίωση και την ανοικοδόμηση της χώρας».
Το Πεκίνο εκτός ότι ανησυχεί μήπως το Αφγανιστάν γίνει ορμητήριο Ουιγούρων, διαπιστώνει πως οι Ταλιμπάν έχουν ωριμάσει πολιτικά και θα είναι αυτοί που θα αναλάβουν την Ασφάλεια του TAPI. Άλλωστε τον Φεβρουάριο του 2018 η ηγεσία των Ταλιμπάν είχε ανακοινώσει την υποστήριξη στον αγωγό.
«Το έργο TAPI είναι ένα σημαντικό οικονομικό έργο στην περιοχή και η ομάδα των Ταλιμπάν θα συνεργαστεί για την εφαρμογή της στις περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο της ομάδας», είχε αναφέρει η ανακοίνωση. Η ηγεσία των Ταλιμπάν κάλεσε επίσης τις εμπλεκόμενες χώρες του έργου TAPI να λάβουν εγγύηση για την ατιμωρησία αυτού του έργου από τα Ηνωμένα Έθνη.
Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι η Κίνα έχει ολοκληρώσει ένα λιμάνι στο Γκουαντάρ στην ακτή του Αραβικού Πελάγους του Μπαλουχιστάν, το οποίο έχει επεκταθει και σε ναυτική βάση με κινεζική τεχνική και οικονομική βοήθεια. Η Κίνα το έχει μετατρέψει ήδη σε κέντρο ενεργειακής διαμετακόμισης πετρελαίου και φυσικού αερίου που προέρχεται από το Ιράν και άλλα μέρη της Μέσης Ανατολής καθώς και την Αφρική
Ο TAPI και ο Νότιος Διάδρομός (TAP – TANAP)
Όπως ανέφερα παραπάνω κύριος στόχος των ΗΠΑ ήταν να μειώσουν την δυνατότητα Ρώσων και Ιρανών να μεταφέρουν φυσικό αέριο στην Ευρώπη και στις Ασιατικές αγορές από τα κοιτάσματα της Κασπίας Θάλασσας. Μέχρι σήμερα το μόνο που έχουν κατορθώσει είναι να προμηθεύσουν την Ευρώπη με τον Νότιο Διάδρομο (TAP – TANAP) τον αντικαταστάτη του αγωγού Nabuco, ενώ η Κασπία Θάλασσα και μετά την αποχώρηση της Cevron «ανήκει» ουσιαστικά στην Luckoil.
Το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ θα μπορεί να στηρίξει για την επόμενη δεκαετία τον Νότιο Διάδρομο ο οποίος για να συνεχίσει να έχει αξία για την αυτή την πολιτική των ΗΠΑ, θα πρέπει να συνδεθεί τα επόμενα χρόνια με τα κοιτάσματα του Τουρκμενιστάν. Ο διευρυνόμενος ρόλος των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην Κεντρική και Νότια Ασία – στο Αφγανιστάν, το Κιργιζιστάν, το Πακιστάν, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν – είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τις ευρασιατικές ενεργειακές στρατηγικές των χωρών του ΝΑΤΟ, και το Νότιος Διάδρομος είναι κομβικος στην Στρατηγική αυτή.
Αυτός είναι και ο λόγος που κάνει την Ελλάδα σημαντική στην περιοχή αφού είναι η πιο κοντινή Ευρωπαϊκή χώρα στην περιοχή. Η αύξηση της Ελληνικής Διπλωματίας στο Αζερμπαϊτζάν , το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν, θα είναι καθοριστική για τα επόμενα χρόνια
Ο ρόλος και οι ανησυχίες της Τουρκίας
Οι Συμφωνίες του Αβράαμ, η Στρατηγική στο πόλεμο της Συρίας, η εμπλοκή της στα εσωτερικά της Αιγύπτου, η στήριξη στους εχθρούς του Ισραήλ, και η στάση της (όχι στρατηγική) στην Ανατολική Μεσόγειο, έχει φέρει σε δύσκολη θέση το καθεστώς Ερντογάν. Από την προσπάθεια να γίνει ο μεγαλύτερος ενεργειακός κόμβος στον κόσμο – σε περίπτωση πτώσης του Άσαντ όλο το αέριο απο τον Αραβικό κόλπο, το Ιράκ και την Κασπία θα περνούσε από την Τουρκία – και ένας από τους μεγαλύτερους διακομιστικούς κόμβους στο κόσμο, επιτεύχθει μερικώς.
Αυτές οι νέες πραγματικότητες παρακινούν την Άγκυρα να αυξήσει την επιρροή της στην Κεντρική Ασία και να δημιουργήσει νέες συμμαχίες. Το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη προς τις αγορές της Κεντρικής Ασίας το έκανε με το Αζερμπαϊτζάν. Η εκβιαστική συμμαχία με το Μπακου δίνει στην Άγκυρα άμεση πρόσβαση στα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου στο Τουρκμενιστάν. Μετά από σχεδόν πέντε δεκαετίες διαμάχης, στα μέσα Ιανουαρίου το Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν συμφώνησαν τελικά για κοινή ανάπτυξη πετρελαϊκού πεδίου στην Κασπία Θάλασσα. Ο θαλάσσιος αγωγός Trans-Caspian Pipeline (TCP) θα μετέφερε φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν στο Αζερμπαϊτζάν και εν συνεχεία στον Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίουπου διασχίζει την Τουρκία την Ελλάδα και από εκεί σε όλη την νοτιοανατολική Ευρώπη, και αυτό είναι πρόκληση για το καθεστώς Ερντογάν.
Η βάση αυτή των Τούρκων στο Μπακού δίνει τεράστιες δυνατότητες και στις μεταφορές. Το 2014, η Κίνα ολοκλήρωσε την κατασκευή σιδηροδρομικής σύνδεσης Άγκυρας-Κωνσταντινούπολης ενώ κατασκευάστηκε και το σιδηροδρομικό δίκτυο Μπακού-Τμπλίσι-Καρς (BTK) που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία μέσω της Γεωργίας για να ολοκληρώσει μια διαδρομή Κίνας-Ευρώπης μέσω Καζακστάν και που παρακάμπτει την Ρωσία. Η σιδηροδρομική γραμμή BTK 826 χιλιομέτρων έχει την δυνατότητα να μεταφέρει κινεζικά εμπορεύματα μέσω του Αζερμπαϊτζάν στην Τουρκία και στις Ευρωπαϊκες αγορές 75.000-100.000 εμπορευματοκιβώτια ετησίως.
Οι παραπάνω εξελίξεις δίνουν την δυνατότητα στην Τουρκία να προχωρήσει στην Κεντρική Ασία με όπλο την οικονομία και όχι μόνο τον πολιτισμό που σε γενικές γραμμές δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα . Όπως και στο Αζερμπαϊτζάν, την Λιβύη, την Συρία, εργάζεται για την επέκταση άλλων μεγάλων έργων υποδομής μεταφορών στην περιοχή. Ο Διάδρομος Lapis Lazuli που διασχίζει το Τουρκμενιστάν και καταλήγει στο Αφγανιστάν είναι ένα αντιπροσωπευτικό έργο και τον ρόλο που θέλει να διαδραματίσει στις μεταφορές από Νότο προς Βορρά η Άγκυρα
Όμως ο κύριος λόγος εμπλοκής της Τουρκίας στο Αφγανιστάν και ειδικά στις πολιτικές εξελίξεις, έχουν άμεση σχέση (και εδώ) με τον αγωγό TAPI. Η Τουρκία (εη σύγκρουση της με την Ρωσία) θέλει να ελέγξει τις ροές του Τουρκμενικού φυσικού αερίου. Να αποκτήσει έναν ρόλο διαχειριστή για να μπορεί να εκβιασει τόσο την Ευρώπη όσο και τις ΗΠΑ.
Η αυξημένη πολιτική ,στρατιωτική και εμπορική σχέση με το Πακιστάν έχει ως στόχο τον έλεγχο του Αφγανιστάν και του αγωγού TAPI. Μέσα σε αυτό έχουν προσθέσει με εκβιαστικό τρόπο και το Αζερμπαϊτζάν. Αυτή η Συμμαχία θα προσπαθήσει να ελέγξει τα τεράστια αποθέματα του Τουρκμενιστάν, και αν τελικά οι Ταλιμπάν είναι οι φύλακες του TAPI (αφού δεν το κατάφερε η Αφγανική κυβέρνηση) καθεστώτα όπως αυτά της Τουρκίας, του Πακιστάν, του Αζερμπαϊτζαν και της Κίνας, θα προσπαθήσουν να τους ελέγξουν πολιτικά.
