( Το αφιέρωμα βασίζεται σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα.)
*ΜΑΡΙΑ – ΑΡΝΑΛΔΑ -ΒΑΛΕΣΑΝΔΡΑ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΗ, Η ΚΥΠΡΑΙΩΤΙΣΣΑ ΗΡΩΪΔΑ.
Γράφει, ο Εθνικός μας Ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης.
Η Αρνάλδα, η Βαλεσάνδρα επί του πλοίου ….. ( Απόσπασμα.)
Η Αρνάλδα εκ του γένους των Συγκλητικών γενναία,
Ηρωίς πασών η πρώτη και ως άγγελος ωραία..
Είδε πλήρη τα ιστία έτοιμα προς πλούν τα πλοία,
Κι΄ εντελώς απελπισθείσα έλεγε μετά δακρύων,
Κάλλιον εις τον αέρα με το πύρ να τιναχθώμεν,
Κάλλιον εις τον πυθμένα της θάλασσας να πνιγώμεν,
Παρά μιαν στιγμήν ζώσαι κ έχουσαι του Μουσουλμάνου.
Πλούτη δόξαν κ ευτυχίαν εις ανάκτορο Σουλτάνου
Μαρία Συγκλητική του Αντώνη Αντωνά.
ΕΠΙΚΟ ΚΑΙ ΛΥΡΙΚΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ..
Η Κυπριώτισσα, ηρωϊδα Μαρία Συγκλητική,
η Αρνάλδα Ρουχιά, Ρενάλδα Βαλεσάνδρα, κόρη,
ωραιοτάτη, του Κύπριου ευγενούς Ρουχιά κόμη,
που στα μάτια της μπροστά οι Τούρκοι,
εσφάγιασαν και το αχνίζων αίμα του έρρεε ακόμη…
Σκλάβα με άλλες σκλαβοπούλες και
Σκλαβόπουλα, οι Τούρκοι την επήραν, την βασάνισαν,
αλλά δεν λύγισε για να τους προσκυνήσει.
Χριστιανή, παρέμεινε, χωρίς ν΄ αλλαξοπιστήσει.
Στ΄ αμπάρια των τουρκικών πλοίων,
στην Αμμόχωστο, την ερίξαν,
που στης Τουρκιάς τα σκλαβοπάζαρα θ΄αρμενίζαν.
«Και εντελώς απελπισθείσα έλεγε μετά δακρύων,
κάλλιον εις τον αέρα με το πυρ να τιναχθώμεν,
κάλλιον εις τον πυθμένα της θάλασσας να πνιγώμεν.»
Το χέρι της, σαν να όπλισε το πνεύμα του Κανάρη,
π΄ αντάξια του φάνηκε τις κρίσιμες τις ώρες.
Και αφού οι σκλαβωμένοι Κύπριοι,
μετά χαράς ηρωικά και μ΄ αυτοθυσία ,
δεχτήκαν ολοκαύτωμα να γένουν και θυσία,
η Αρνάλδα έκλεψε, στο χέρι πήρε δάδα,
αερινά, πετούσε σαν νεράιδα και με μεγάλη χάρη.
Στην μπαρουταποθήκη τους έφτασε,
ξοπίσω της δεκάδες Τούρκοι την κυνηγούσαν,
μ΄ άγιο χέρι ασπίδα την προστάτευε,
όταν την Μαρία, Αρνάλδα πυροβολούσαν.
Την δάδα μέσα πέταξε, στάχτη όλα γίναν.
Την ναυαρχίδα του Πιαλέ Πασά
και τα τουρκικά πλοία ανατίναξε,
με τους χιλιάδες Τούρκους μέσα.
Οι στάχτες των νεκρών Κυπρίων μαζί με,
της πανώριας Μαρίας, στα ουράνια ανεβήκαν,
στο πάνθεο των εθνομαρτύρων εκεί αναγεννηθήκαν,
απ΄ τα δεσμά των Μωαμεθανών απελευθερωθήκαν,
δεν έσκυψαν το κεφάλι, θυσία γίναν, δεν σκλαβωθήκαν ….
Σ΄ άσβεστες ιερές λαμπάδες, μετουσιωθήκαν ,
η ηρωική Αρνάλδα, μαζί με τις Κυπραιώτισσες,
πανώριες σκλαβοπούλες και τους λεβέντες,
Κυπραιώτες σκλάβους θεού ευλογία λάβανε και θεία χάρη.
Μια νύχτα σκοτεινή και οργισμένη,
που τ΄ ολόγιομο της Κύπρου,
πανσέληνο φεγγάρι, κρύφτηκε,
με λυγμούς οδύνης και ντροπής,
να μην το θωρεί κανένας.
Η λύτρωση με τον θάνατο και την θυσία,
στους σκλαβωμένους, αιώνια έδωσε,
Λευτεριά και στην Ελληνική Κύπρο Αθανασία…
Α.Α.
Και στους σύγχρονους απελευθερωτικούς αγώνες οι Ελληνίδες της Κύπρου το παρών τους με αυτοθυσία έδωσαν …..
Από τους μικρότερους μέχρι τους μεγαλύτερους αγωνιστές του υπέρτατου Χρέους, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει η Ελληνίδα γυναίκα της Κύπρου, που έγραψε το δικό της έπος στην κυπριακή Ιστορία. Με σθένος αυταπάρνησης, αυτοθυσίας και φιλοπατρίας, με πνεύμα ετοιμότητας και αγωνιστικής προσφοράς, σύνεσης και προνοητικότητας, όπως και άκρας εχεμύθειας, ευστροφίας και αξιοθαύμαστης επιτηδειότητας, κατέθεσε την αρετή και την τόλμη της που θέλει η Ελευθερία, για να ευοδωθεί. Η γυναίκα μάνα, αδελφή, σύζυγος, αρραβωνιαστικιά και μαθήτρια των διαδηλώσεων, των συνθημάτων και των φυλλαδίων, της στοργικής προφύλαξης καταζητούμενων και ανταρτών στο κρησφύγετο του σπιτιού της, η γυναίκα-σύνδεσμος των δύσκολων και επικίνδυνων αποστολών, τη γυναίκα των ομάδων κρούσεως για τη μεταφορά όπλων και καταζητούμενων, καθώς και η γυναίκα κρατούμενη, κατάδικη που τα χείριστα βασανιστήρια υπέστη, αλλά ποτέ δεν πρόδωσε ….
Ιδού πώς ο Διγενής στα Απομνημονεύματά του με γλαφυρή αλλά και ως εκ των συσσωρευμένων εμπειριών του με τεκμηριωμένη γραφίδα ανατομικής διάγνωσης περιγράφει την αγωνίστρια Ελληνίδα της Κύπρου, απονέμοντάς της τον δίκαιο έπαινο:
«Αι νεάνιδες της Κύπρου όχι μόνον δεν υστέρησαν εις τόλμην και αυτοθυσίαν, αλλά και εφάνησαν πραγματικαί Σπαρτιάτιδες, Σουλιώτισσες κα Μεσολογγίτισσες». Και συνεχίζει αλλού: «Εις πολύ εμπιστευτικάς αποστολάς εχρησιμοποίουν το γυναικείον φύλον. Αι γυναίκες απεδείχθησαν πολύ έμπιστοι και παραδόξως ολιγότερον φλύαροι ή οι άνδρες εις την εκπλήρωσιν της αποστολής των, καθώς επίσης περισσότερον καρτερικαί εις τα βασανιστήρια των Άγγλων. Ουδεμία γυνή εξ εκείνων τας οποίας επέλεξα και εχρησιμοποίησα εις εμπιστευτικάς αποστολάς επρόδωσεν ή εφλυάρησεν ή απεκάλυψεν τι κατόπιν βασάνων υπό της ιεράς εξετάσεως». Και ως κατακλείδα προσθέτει: «Η Ελληνίς Κυπρία εφάνη αξία των ωραιοτέρων ελληνικών παραδόσεων».
*Περί Μαρίας Συγκλητικής:
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1570 και ενώ βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη ο λεγόμενος Κυπριακός Πόλεμος με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην πολιορκημένη Κύπρο έλαβε χώρα το ακόλουθο περιστατικό.
Μια τουρκική γαλέρα γεμάτη Κυπραίες και Κυπρίους σκλάβους και λάφυρα που βρισκόταν αγκυροβολημένη στο λιμάνι της Αμμοχώστου, πυρπολήθηκε, με αποτέλεσμα δεκάδες άλλα τουρκικά να βυθιστούν με τα πληρώματα τους. Σύγχρονες του γεγονότος πηγές αλλά και της τότε εποχής, αποδίδουν την πυρπόλησή, σε μια ευγενή Κύπρια. Είναι η Αρνάλδα των Ευρωπαίων και η Μαρία Συγκλητική των Κυπρίων.
Σύγχρονες του περιστατικού μαρτυρίες, έργα κυρίως Ιταλών χρονογράφων της εποχής και αυτοπτών μαρτύρων των γεγονότων, αναφέρονται στο περιστατικό. Ως επί το πλείστον, υπαίτια για την πυρπόληση της γαλέρας, εμφανίζεται η νεαρή Κύπρια Μαρία Συγκλητική.
Πρώτος χρονολογικά αναφέρεται στο συμβάν ο λομβαρδικής καταγωγής μοναχός Angelo Calepio που στη διάρκεια της πολιορκίας της Λευκωσίας ζούσε στην πόλη. Στην αφήγηση των ιστορικών γεγονότων της κατάληψης της Κύπρου, η οποία συντάσσεται μετά την επιστροφή του στην Ιταλία το 1572, επισημαίνει πως με έκπληξη άκουσε να λέγεται «από κάποιους ότι μία ευγενής Κύπρια είχε βάλει τη φωτιά». Με παρόμοια αοριστία, αναφέρεται στο περιστατικό και ο μηχανικός Ιωάννης Σωζόμενος ο πρεσβύτερος. Ο Ιωάννης Σωζόμενος φαίνεται πως είχε λάβει μέρος στη μάχη της Λευκωσίας και κατάφερε να διαφύγει από την Αμμόχωστο ως πρόσφυγας στη Βενετία. Στην Έκθεση περί του πολέμου που συνέταξε εκεί με τον τίτλο Narratione della Guerra di Nicosia fatta nel Regno di Cipro da’ Turchi l’anno, η οποία δημοσιεύεται στη Μπολόνια το 1576, μαρτυρεί ότι μία από τις κοπέλες που μεταφέρονταν ως σκλάβες έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη του πλοίου. Ανάλογες είναι και οι αναφορές δύο άλλων Ιταλών χρονογράφων: του Pietro Bizzari (1525-1583/1586), στο έργο του Cyprium bellum inter Venetos et Selymum Turcarum imperatorem gestum που εκδίδει το 1573 και του Antonio Maria Graziani (1537-1611), στο De Bello Cyprio, έργο δημοσιευμένο μετά θάνατον, το 1624. Ο Βενετός ευγενής Carolus Magius (†1587) αποτύπωσε τις περιπέτειες από τη συμμετοχή του στον Κυπριακό Πόλεμο σε μια σειρά από 18 μινιατούρες που ετοιμάστηκαν στη Βενετία κατ’ εντολή του και δημοσιεύθηκαν, με σχόλια του Γάλλου ευγενή και λόγιου Louis César de La Baume-Le Blanc (1708-1780), αργότερα. Τέλος, ενδιαφέρον για το περιστατικό εκφράζουν δύο ακόμα σύγχρονες μαρτυρίες: αυτή του Βενετού πολιτικού και ιστοριογράφου Paolo Paruta (1540-1598) στο έργο του Storia della Guerra di Cipro, και η μαρτυρία του άγνωστου σε άλλες πηγές στρατηγού Angelo Gatto, με τίτλο Narrazione del terribile assedio e della resa di Famagosta nell'anno 1571 da un manoscritto del capitano Angelo Gato da Orvieto, που εκδόθηκε στο Ορβιέτο το 1895. Μολονότι και στις δύο πηγές γίνεται λόγος για την έκρηξη και την καταστροφή του πλοίου που μετέφερε τους σκλάβους του σουλτάνου.
Τον 17ο και 18ο αιώνα το ενδιαφέρον στην Ευρώπη αναζωπυρώνεται και μάλιστα οι σχετικές αναφορές σταδιακά εμπλουτίζονται με πρόσθετα ιστορικα στοιχεία, σχετικά με την καταγωγή της εν λόγω γυναίκας.
Σε τρία έργα Γάλλων του 17ου αιώνα, συγκεκριμένα του ιστοριογράφου και πολιτικού Jacques Auguste de Thou (1553-1617), του Ιησουΐτη ποιητή και συγγραφέα Pierre Le Moyne (1602-1671) και του ιστορικού και βιογράφου Pierre de Bourdeille, γνωστού και ως Seigneur de Brantôme (1540–1614), ασχολούνται με το κατόρθωμα
Σταδιακά, η γυναίκα αυτή αποκτά ταυτότητα με βάση ιστορικα κέιμενα. Στον ευρωπαϊκό χώρο γίνεται γνωστή ως Αρνάλδα και ακολούθως, στη νεότερη κυπριακή βιβλιογραφία καταγράφεται ως Μαρία Συγκλητική. Ο Ιταλός διπλωμάτης, ιστορικός και ποιητής Giovanni Sagredo (1617–1682) στο έργο του Memorie istoriche de’ monarchi ottomani που εκδίδεται στη Βενετία, φαίνεται να είναι ο πρώτος που την κατονομάζει ως Arnalda di Roca, συνδέοντάς τη με την κομητεία Rochas και την επιφανή οικογένεια των Συγκλητικών, μια από τις πλέον ευγενείς και πλούσιες οικογένειες της Κύπρου την εποχή της Βενετοκρατίας. Στο ίδιο ακριβώς πνεύμα θα γράψει λίγο αργότερα και ο κληρικός Antonio Foresti στο έργο του Del mappamondo istorico που εκδίδεται επίσης στη Βενετία.
Η σύνδεση με την οικογένεια των Συγκλητικών αναπαράγεται και στο έργο του Αρχιμανδρίτη Κυπριανού (1735/1745–1802/1805) Ιστορία Χρονολογική της Νήσου Κύπρου που εξέδωσε στη Βενετία το 1788. Αναφέρεται στην Αρνάλδα Μαρία Συγκλητική μια νεαρή Κύπρια γυναίκα, η οποία πυρπόλησε μια τουρκική γαλέρα γεμάτη σκλάβους και λάφυρα, που βρισκόταν αγκυροβολημένη στο λιμάνι της Αμμοχώστου τον Οκτώβριο του 1570. (Κατά πολλούς ήταν η ναυαρχίδα του Σουλτάνου)
Ο Κυπριανός κατονομάζει ως πηγές του τον Στέφανο Λουζινιάν και τον Καλλέπιο. Ό ίδιος μάλιστα αναφέρει ότι πρόκειται για τη «θυγατέρα του Κώμητος Ρουχιάς», ο οποίος «ἐφονεύθη εἰς πόλεμον». Συγκεκριμένα, αναφέρεται στον τρίτο Conte di Rochas, τον Κύπριο Ευγένιο Συγκλητικό, πρωτότοκο γιο του Ιάκωβου Συγκλητικού, ο οποίος, σύμφωνα με τις πηγές της εποχής, έπεσε στη μάχη της Λευκωσίας τον Σεπτέμβριο του 1570.
Η αναμόχλευσή της επικής και λυρικής αυτής ιστορίας από ιστορικές και λογοτεχνικές πηγές ,που βάση είχαν πληροφορίες της τότε εποχής, , υποδεικνύει και αποδεικνύει τη διαχρονική αξία των όσων πρεσβεύει: Της αρετής, γενναιότητας και αυτοθυσίας των Ελλήνων και Ελληνίδων της Κύπρου!
Αποσπασματικές πληροφορίες:
Ιστορικά βιβλία ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΗ ΠΕΡΗΦΑΝΗ ΚΥΠΡΟΣ και ΕΣΧΑΤΗ ΙΣΚΕΣΙΑ του Αντώνη Αντωνά
Ευανθία Πολυβίου, Μαρία Συγκλητική: από τον θρύλο στην ιστορία, Χρονικό, 102, (2020), Λευκωσία, 1-24.
Eυανθία Πολυβίου, Arnalda/Eudora: από τις ιστορικές και εικονογραφικές τύχες της Κύπριας ηρωίδας στον ποιητικό επαναπροσδιορισμό της. Η περίπτωση της κυρίας Hemans, Επετηρίδα Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου, 37 (2014), Λευκωσία, 353-374.
Ιστορία Callepio – Ιστορικές Εγκυκλοπαίδειες.
Επιμέλεια από το συνεργάτη μας, Αντώνιο Αντωνά – Συγγραφέα
www.ledrastory.com
