Λύνουν τον γόρδιο δεσμό της Αμφίπολης

Ρεπορτάζ: Χρήστος Μαζάνης-Φίλιππος Καραμέτος

Μετά και την αποκάλυψη της τρίτης μορφής στο ψηφιδωτό της Αμφίπολης, όπου απεικονίζεται η Περσεφόνη, το ενδιαφέρον στρέφεται στα ευρήματα που θα προκύψουν στον χώρο αμέσως μετά τη θύρα. Η ανασκαφική ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη έχει ξεκινήσει εργασίες, προκειμένου να προστατευθεί το νέο εύρημα. 


Ήδη από την περασμένη Κυριακή όπου και δόθηκαν οι πρώτες φωτογραφίες στη δημοσιότητα, οι θεωρίες για τον νεκρό ή τους νεκρούς, δίνουν και παίρνουν. Βέβαια είναι γεγονός ότι κάποιοι αρχαιολόγοι βιάστηκαν να πουν πως ο άνδρας με τα γένια είναι ο νεκρός, ενώ δεν είχαν δει ακόμα ολόκληρη την αναπαράσταση. Από την άλλη πλευρά όμως υπήρξαν και επιστήμονες που από την πρώτη στιγμή υποστήριξαν πως ο Ηνίοχος είναι ο θεός Πλούτων και επιβεβαιώθηκαν.

Το ενδιαφέρον στρέφεται τώρα στον χώρο πίσω από τη θύρα που έχει βρεθεί, δηλαδή στο εάν υπάρχει τέταρτος θάλαμος ή κρύπτηΗ αρχαιολογική κοινότητα τώρα, εστιάζει στο εάν η παράσταση τελικά δηλώνει τη σχέση του νεκρού με το μακεδονικό ταφικό μνημείο, σε μία προσπάθεια να λύσει τον γόρδιο δεσμό της Αμφίπολης. Εξάλλου η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη ανέφερε σε δηλώσεις της την Πέμπτη πως «ο νεκρός είναι εξαιρετικά σημαντικός αλλά ακόμη δεν μπορούμε να πούμε τίποτε για το φύλο του. Άδηλος ο χρόνος της ανασκαφής καθώς ό,τι λέγεται είναι σχετικό. Έχουν εντοπιστεί κινητά ευρήματα - κεραμεική, καρφιά κ.λ.π- ωστόσο χρειάζονται συντήρηση και μελέτη. Εικόνα περί του αν υπάρχει τέταρτος θάλαμος ή κρύπτη θα προκύψει μετά την ανασκαφή του τρίτου χώρου. Όσον αφορά για τη φθορά στο κέντρο του ψηφιδωτού, φαίνεται πως προήλθε από φυσικά αίτια».

Η αρπαγή της Περσεφόνης

«Τάφος κάποιας πολύ σημαντικής προσωπικότητας»

Από την πλευρά της η υπεύθυνη αρχαιολόγος Κ. Περιστέρη ανέφερε: «Είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι που βρήκαμε ένα τέτοιο καταπληκτικό τάφο. Είμαστε ακόμα πιο περήφανοι που βρήκαμε αυτό το μοναδικό στο είδος του ψηφιδωτό, το οποίο είναι έργο μεγάλου καλλιτέχνη.Σίγουρα αυτός είναι ένας τάφος κάποιας πολύ σημαντικής προσωπικότητας».



Η Περσεφόνη, ο Πλούτωνας, ο τάφος της Ευρυδίκης και ο καλλιτέχνης Νικόμαχος 

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί δύο τρεις παραστάσεις αρπαγής κοριτσιών στον μακεδονικό χώρο. Της Περσεφόνης (σε τάφο στη Βεργίνα), της Ελένης (σε σπίτι στην Πέλλα), πρόσφατα και της Ευρώπης σε συμποσιακό δωμάτιο στο ανάκτορο των Αιγών. Βέβαια μετά και την αποκάλυψη του ψηφιδωτού της Αμφίπολης, οι παραστάσεις γίνονται τέσσερις.

Ψηφιδωτό δάπεδο του σπιτιού της αρπαγής της Ελένης από τον Θησέα με τη βοήθεια του Φόρβα. Πέλλα, 325-300 π.Χ.

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα στο εσωτερικό του ομώνυμου συλημένου κιβωτιόσχημου βασιλικού τάφου στη Βεργίνα (366 π.Χ.) περιγράφτηκε παραστατικά από τον ίδιο τον ανασκαφέα, τον Μ. Ανδρόνικο, σε διάλεξη που έδωσε στη Βρετανική Ακαδημία τον Νοέμβριο του 1979 με θέμα «Οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας»:

Όπως αναφέρει: «Η σύνθεση αναπτύσσεται σε μια επιφάνεια 3,5 μ. μάκρος και 1,01 μ. ύψος, με εξαιρετική ελευθερία, τόλμη και ευχέρεια στο σχέδιο. Στην πάνω αριστερή γωνία μπορεί κανείς να ξεχωρίσει κάτι σαν αστραπή [τον κεραυνό του Δία]: ο Ερμής τρέχει μπρος από το άρμα, με το κηρύκειο στο χέρι. Το άρμα, που το σέρνουν τέσσερα άσπρα άτια, είναι κόκκινο• ο Πλούτων, που κρατάει στο δεξί του χέρι το σκήπτρο και τα χαλινάρια, έχει αρπάξει την Περσεφόνη από τη μέση με το αριστερό. Εκείνη απλώνει τα χέρια και ρίχνει πίσω το κορμί της απελπισμένη. Ο θεός έχει το δεξί του πόδι μέσα στο άρμα, ενώ το πέλμα του αριστερού αγγίζει ακόμα τη γη, όπου βλέπουμε τα λουλούδια που μάζευε η Περσεφόνη και η φίλη της η Κυάνη. Πίσω από το άρμα απεικονίζεται η Κυάνη πεσμένη στα γόνατα, έντρομη».

Play Button

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα στο εσωτερικό του ομώνυμου συλημένου κιβωτιόσχημου βασιλικού τάφου στη Βεργίνα, 366 π.Χ.

Παράλληλα το ζευγάρι Πλούτωνας - Περσεφόνη παριστάνεται ακόμη μια φορά. Στον θάλαμο του τάφου της Ευρυδίκης στη Βεργίνα ο ζωγραφιστός πίνακας στην πλάτη του μαρμάρινου θρόνου εικονίζει τους θεούς του Κάτω Κόσμου Πλούτωνα και Περσεφόνη σε τέθριππο άρμα με όλη τη θεϊκή τους μεγαλοπρέπεια. 

Ο θρόνος στον τάφο της Ευρυδίκης, μητέρας του Φιλίππου, στις Αιγές

Ζωγραφική παράσταση του Πλούτωνα και της Περσεφόνης σε τέθριππο πάνω στο θρόνο του τάφου της Ευρυδίκης

Πινακίδα από τους Επιζαφύριους Λοκρούς, που απεικονίζει τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη, Εθνικό Μουσείο της Μεγάλης Ελλάδας, Ρέτζιο, Ιταλία

Σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, η τοιχογραφία από τον κιβωτιόσχημο «Τάφο της Περσεφόνης» αποδίδεται από τον ίδιο τον μεγάλο δάσκαλο Μανώλη Ανδρόνικο, στον σπουδαίο ζωγράφο Νικόμαχο.

Όπως αναφέρει η διευθύντρια της ΙΖ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, υπεύθυνη για τον αρχαιολογικό χώρο των Αιγών, Αγγελική Κοτταρίδη: «Η παρουσία των Μοιρών που εικονογραφούν την έννοια του αδήριτου πεπρωμένου μέσα σε έναν τάφο σε συνάφεια με την εξιστόρηση του μύθου της Αρπαγής έχει εννοιολογική συνέπεια και, ακόμη και αν είναι μοναδική ή σπάνια, δεν αποτελεί κατ' ουσίαν ανατροπή της παράδοσης. Ο καλλιτέχνης μας που δεν αποκλείεται καθόλου να είναι ο Νικόμαχος, ένας ζωγράφος περίφημος στην αρχαιότητα για μια εικόνα του με την αρπαγή της Περσεφόνης, αποδεικνύεται πραγματικά ριζοσπαστικός και ανατρεπτικός στο τρόπο που χειρίστηκε το κεντρικό του θέμα». 

Από τον τάφο της Περσεφόνης

To ερώτημα λοιπόν που τίθεται εδώ είναι αν θα μπορούσε ο Νικόμαχος να είναι και ο καλλιτέχνης του ψηφιδωτού της Αμφίπολης. Αυτό βέβαια θα το απαντήσει η αρχαιολογική έρευνα...

Αρχαιολογικό εύρημα με Σφίγγες και Καρυάτιδες στην Πέλλα;
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως σε βιβλίο του Γάλλου περιηγητή Peter Oluf το 1830 συναντάται ένα αρχαιολογικό εύρημα (ακροκέραμο) το οποίο φέρεται να δείχνει σε μικρογραφία τα δυο σημαντικότερα από τα ευρήματα που έχουν βρεθεί μέχρις στιγμής στην Αμφίπολη.Δηλαδή τις ακέφαλες δίδυμες Σφίγγες και τις Καρυάτιδες. Το βιβλίο έχει τίτλο Ταξίδια και έρευνες στην Ελλάδα και εκδόθηκε στο Παρίσι το 1830.


(σελίδα 153 του βιβλίου)

(το εξώφυλλο) 

Νέα σχέδια από τη γεωμετρική απόδοση της σεισμικής τομογραφίας του λόφου Καστά

Όπως δημοσίευσε πρώτο το zougla.gr το 1998-99 διενεργήθηκε έρευνα στον τύμβο Καστα από τρεις γεωφυσικούς: τον Λάζαρο Πολυμενάκο, τον Σταύρο Παπαμαρινόπουλο και τον Αθανάσιο Λιόση. Στην έρευνα συμμετείχε και η συνεργάτις του αείμνηστου αρχαιολόγου Δημήτρη Λαζαρίδη, Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη. Οι επιστήμονες με τη μέθοδο της τρισδιάστατης σεισμικής τομογραφίας προσπάθησαν να ανιχνεύσουν το εσωτερικό του τεχνητού λόφου. Η μελέτη τους δημοσιεύτηκε το 2004 σε περιοδικό Αρχαιολογίας. Σύμφωνα με την κα Κουκούλη-Χρυσανθάκη, η οποία μίλησε στο zougla.gr, η έρευνα μαρτυρά την ύπαρξη λίθινων κατασκευών και θεωρεί τις ενδείξεις σημαντικές.

Η αρχιτέκτονας Βιργινία Καβράκη χρησιμοποιώντας τις γνώσεις της αλλά και τη 3D τεχνολογία, βασιζόμενη στη σεισμική τομογραφία που δημοσιεύθηκε το 2004 έκανε μια πρώτη προσπάθεια αποτύπωσης της δομής του τύμβου. Τα σχέδια αυτά τα οποία παρουσίασε το zougla.gr πριν από λίγες ημέρες, βασίζονται στα τεχνικά δεδομένα που έχουν ήδη δημοσιευθεί. Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι η αρχιτέκτονας βασίστηκε και σε ένα σχέδιο του καθηγητή Κωνσταντίνου Παπαθεωδόρου, ο οποίος έχει κάνει έρευνα στον τύμβο Καστά με γεωραντάρ. Φωτογραφία από αυτή την έρευνα κυκλοφόρησε στον Τύπο. 

Την Τετάρτη η αρχιτέκτονας παρουσίασε στην εκπομπή του Ζοugla Tv «Tα μυστικά της Αμφίπολης» νέα σχέδια αλλά παράλληλα εξήγησε και τον τρόπο με τον οποίο φτιάχτηκαν.




 


Τα λιοντάρια στην ασπίδα του Φίλιππου μελετούν ιστορικοί και ερευνητές 

Όπως είχε δημοσιεύσει η ηλεκτρονική μας εφημερίδα τη Δευτέρα 13 Οκτωβρίου,το διακοσμητικό πλαίσιο του ψηφιδωτού της Αμφίπολης φέρεται να παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με το διακοσμητικό πλαίσιο στην ασπίδα του Φιλίππου. Δείτε ΕΔΩ. Παράλληλα, στη χρυσελεφάντινη ασπίδα από τη χρυσοποίκιλτη πανοπλία του Φιλίππου Β,πατέρα του Μεγάλου Αλέξανδρου, διακρίνονται δύο λέοντες. Κάποιοι αναφέρουν στο zougla.gr πως μπορεί να αποδοθεί συσχετισμός με τον λέοντα στην κορυφή του τύμβου, ενώ άλλοι τα συσχετίζουν με τις Σφίγγες στην είσοδο του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης. Ωστόσο αρχαιολόγοι επεσήμαναν ότι τέτοιος συσχετισμός είναι νωρίς ακόμα για να γίνει.

Τα λιοντάρια στη χρυσελεφάντινη ασπίδα από τη χρυσοποίκιλτη πανοπλία του Φιλίππου Β

Οι ακέφαλες Σφίγγες -σύμφωνα με το Υπ.Πολιτισμού- στην είσοδο του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης

Η Περσεφόνη στα Ελευσίνια Μυστήρια 

Τα Ελευσίνια ήταν γιορτή και μυστηριακή τελετή που πραγματοποιούνταν στην Ελευσίνα της Αττικής προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης. Κατά κοινή παραδοχή, επρόκειτο για την ιερότερη και πιο σεβαστή τελετή από όλες τις γιορτές της αρχαίας Ελλάδας. Έχοντας ξεκινήσει από τη Σαμοθράκη και τα Καβείρια Μυστήρια μεταφέρθηκαν στην Ελευσίνα από Θράκες αποίκους. Άρχισαν να αποκτούν μεγάλη φήμη κατά τον καιρό του Πεισίστρατου και έφτασαν στο απόγειο της ακμής τους κατά το χρυσό Αιώνα του Περικλή.  Όπως επισημαίνουν ιστορικοί και ειδικοί στα ψηφιδωτά στο zougla.gr, στην αναπαράσταση της Αμφίπολης, βλέπουμε την Περσεφόνη να απεικονίζεται σε πολύ νεαρή ηλικία, πολύ νεαρότερη από την Περσεφόνη της Ελευσίνας. Παράλληλα παρατηρούν ότι το αριστερό της μάτι  φέρεται να είναι μπλε σε αντίθεση με το δεξί της που είναι σκούρο και πιθανόν μαύρο. Όσον αφορά το τελευταίο, αρχαιολόγοι επεσήμαναν πως για να επιβεβαιωθεί χρειάζονται περισσότερες φωτογραφίες καλύτερης ανάλυσης.


(η Περσεφόνη στην αναπαράσταση της Αμφίπολης)

αναπαράσταση ολόκληρου του ψηδιφωτού η οποία εστάλη στο zougla.gr

zougla