ΣΆΒΒΑΤΟ, 17 ΟΚΤΩΒΡΊΟΥ 2009
Η κρύπτη της μεγάλης φυγής Οι ανακαλύψεις του Ελβετού αρχιτέκτονα που είχε ανακαινίσει την Αγ. Σοφία
Τον θρύλο της κρύπτης από την οποία φυγαδεύτηκε ο ιερέας και μέρος του εκκλησιάσματος στην τελευταία βυζαντινή λειτουργία την Τρίτη 29 Μαΐου 1453, «ανάστησε» η ανακάλυψη των προσωπικών εγγράφων του Ελβετού αρχιτέκτονα Γκάσπαρο Φοσάτι.
Του ανθρώπου που το 1847 με εντολή του σουλτάνου Αμπντουλμεσίτ Β΄ ανακαίνισε την Αγία Σοφία.
Η Πύλη προσπαθούσε να πείσει τους Ευρωπαίους πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία άλλαζε την πολιτική της απέναντι στους αλλόθρησκους και η ανακαίνιση του λαμπρότερου χριστιανικού οικοδομήματος αποτελούσε μιας πρώτης τάξης απόδειξη για αυτή τη μεταστροφή της τουρκικής πολιτικής. Ο διάσημος Ελβετός αρχιτέκτονας Γκάσπαρο Φοσάτι επελέγη από τον Σουλτάνο για να επιβλέψει τις εργασίες ανακαίνισης, τον καθαρισμό από τους σοβάδες των ψηφιδωτών της Αγίας Σοφίας, την αποκατάσταση των σπασμένων μαρμάρων στα δάπεδα του ναού αλλά και την προστασία των χειρογράφων και των αρχείων.
Κάποιοι από τους Έλληνες φίλους του Φοσάτι, αξιωματούχοι της Πύλης, τον έχουν πληροφορήσει για τον θρύλο της τελευταίας λειτουργίας που διακόπηκε όταν στην εκκλησία εισέβαλε καβάλα στο άλογό του ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής και γι΄ αυτόν της μυστικής κρύπτης. Ο Φοσάτι, όπως συμπεραίνουν οι μελετητές του αρχείου του, ανακάλυψε την κρύπτη αλλά προτίμησε να κρατήσει το μυστικό για αυτόν. Ενώ οι σημειώσεις του για τις εργασίες που πραγματοποίησε στα δύο χρόνια που κράτησε η ανακαίνιση είναι σχολαστικότατες, μόνο σε ένα γράμμα του σε φίλο του μιλάει γενικά και αόριστα για ένα μυστικό δωμάτιο, το οποίο χρησιμοποίησε και ως γραφείο του. Το δωμάτιο αυτό ο Φοσάτι το ξανασφράγισε όταν έφυγε από τον ναό το 1849.
Το ξεχασμένο «μυστικό» δωμάτιο της Αγίας Σοφίας εντοπίστηκε τον Δεκέμβριο του 2005 όταν η νέα διευθύντρια του Μουσείου της Αγίας Σοφίας, Ζαλέ Ντεντέογλου, ρώτησε αν υπάρχει χώρος που να μην έχει ανοιχτεί και διέταξε να παραβιάσουν την κλειδαριά του συγκεκριμένου χώρου μια και δεν υπήρχε κλειδί της πόρτας. Αποκαλύφθηκε τότε πως το δωμάτιο υπήρξε το εργαστήρι του Γκάσπαρο Φοσάτι. Λίγα έπιπλα και ορισμένα έγγραφα, όχι ιδιαίτερης σημασίας, σύμφωνα με τους ιστορικούς μελετητές πιστοποίησαν την ανακάλυψη και πυροδότησαν εκ νέου τον θρύλο.
